Welcome to my dreams

CHIBAI

Thanks for visiting my page. Most of the writings are in Mizo (Lusei/Lushai/Duhlian) [a native language of Mizoram], but there are also some english postings written by me and my good friends. I do hope that they are of some value to you in your daily journey of life. You can check out all the writings from this link:

Contents (Thuziak awmte)

The postings are categorized into five labels, which can be seen at the end of each posting. If you want to get a view of all the postings labelled under that category, you can do so by clicking it at the particular label name. The labels are:

# English Articles
# Mizo thuziak (Lusei Articles)
#Other Language Articles ((Hindi/ Bengali/ Mizo: Hmar/Paite/ Kuki/ Lai/ Mara)
#Informative (Hriat Zauna)
#Mind Bogglers (Ngaihtuah peih te tan)
#Songs (Hla)/ Poems (Chang)/ Quotations (Thusawi)/ Skit

Ka page-a i rawn len luh ve avangin ka lâwm e; sâp awng leh mizo awnga kei leh ka thiante thuziak bakah thil tangkai tur nia ka hriat te ka târ chhuak ve nual a, midangte tâna thil hlâwkthlak tak a nih hi ka thil duh leh thlahlel ber a ni. Thuziakte chu he link aang hian i en thei ang:

Contents (Thuziak awmte)


Kan ram leh hnam tluchhe mêk hi ka vei ber mai a ni a. Politician tha leh fel te chu an awm nual ang, mahse kan political system hi a corrrupt tawh a, mi pahnih khat thatin awmzia a awm lo, a system tawp hi thlak a ngai a ni. halai, ram leh hnam hmangaih tak tak te hi infawmkhawma bloodless revolution siam a hun ta. Kawng lehlamah kan politician te hi dem ngawt theih pawh an ni lo... Ram leh hnam hi hmangaih hi a ul a, i lo hmangaih ve a nih chuan an dinhmuna ding thei turin i inpeih em ka unau?? I ramin a ko che... Ram hruaitute puih theihnaah puih an ngai, puih theihloh chinah tih tur neia kan inhriat chuan ti ang u...

Pu Keivom pawhin tihian a sawi hial a: Ram le hnam ta dinga tu am a na martar chang: lu latu am a lu lak? Pawlitiks khawvela chu, voisuna chawimawia um kha a zingah khaihlumin a um thei a, voisuna tuolthattu Barabbas kha suolna nei lo Isu aiin insuo a ni daih thei bok. Voisuna “hossana’ tia lawm luttu rawl kha a tukah ‘Kraws-ah hemde rawh’ tiin a’n thlak thut thei. Voisuna martar chang kha a tukah tuolthattua puong a ni thei. Voisuna hel hmang le tuolthattua ngai kha a zingah zalenna suolsuoktu, hnampa a hung ni thei bok. Chu ngirhmun tar langna, Robert Browning hla phuok, College kan kai laia kan inchuk ‘The Patriot’ châng tawpna tlar hmasa tak “Thus I entered and thus I go!” ti lai tak khah kha ka zuk hriet suok vang vang chu tie! Ngaituo a suksei ngei.

Ram leh hnam tân enge tih theih i neih ??
[Zoram/Zogam ( not only Mizoram, but a 'Greater Mizoram', the land of the Zos, Zofate chenna ram zawng zawng) thar i siam ang aw...

Zofa - Doesn't matter if you are a resident of Mizoram or if you are a half-blood, as long as a drop of Zo blood flows through your veins... you are my brothers and sisters...

"Lung lungrual zain aw,
Ram kanhnam duhdaw in maw?
Tlangkhatin tlangdang thliar dan lo;
Hnamkhat le hnamkhat cawimawi in,
Zo nunmawi lungrual tein,
Sumtual run rem tlang uh si.
"


Mizoram mi ni loin thlahpawlh pawh ni la... Zothisenin a bual chhung che chuan thlahtu thuhmun kan ni e ka unau..

Zofate hi kan inzarpharh zau ve tawh a, Khawthlang ram changkang deuh zawka awm te phei hi chuan min rawn la hre ve thin angem aw ka ti fo thin. Mahse khawiah pawh awmin enganga mi hlawhtling niin kan ram leh hnam hi ngai loin inhre mah ila kan thisen zunzamah Zothisen a luang tlat si avangin tunge kan nih hi i theihnghilh lo ang u.

"Aw i pianna zolei gam, Etlawm sa'ng e,

Aw a etlawmsa zuun lai leng;

Paakbang in hong lun diing a, Tul lou diing hi,

Aw a etlawmsate giabang zuun lai ni."

Ram tana martyr te hming a dai tawh dawn si lo a, hangtharte chakna petu an ni zawk ang.


"Ram le hnam ta dinga mi tlawmngai hai le
Hringna chen lo inhlantuhai leiin,
Ei hnamin par ang vul ni la nei ngei a ta,
An sakhming thangthar lai mawi zuol a tih.
"

A tawp ber atan, kan rinna tifamkimtu, chung Pathian nung pakhat dik tak kan neih hi hre rengin kan nitin (minute tin) hun i hmang hin ang u. Sualna kan nei theuh e; mahse hat tum mi chuan hma a sawn a ni tih hre thar leh bawk ila.

"Engtiknge Sappui nun ngai lo rengin,
ka nghakhlel, kan lenna hun tur chu...."

Samuel Lalrozama Hmar (Sammy)

s/o Dr.Thangchungnunga

sammywalker@rediffmail.com

sammylrza@gmail.com

ace_of_samz@yahoo.co.in

Mob: +91-9886447684

+91-9612732554


Monday, November 14, 2011

Mizo: INLÀRNA

INLÀRNA
[Thim Thuah Hnihna keini generation tawn tur ni awm tak]:

“Khawchhak lam atangin ‘Hnam Kawlh’ an lo kal ang a, in Ui leh Ar, ei theih thil zawng zawng an ei buan buan ang a, sakhaw nei lo an nih avangin in hmeichhiate an pawngsual mai mai ang a, nangmahni erawh chu an tipawi lo vang che u. Hlau suh u, kan ram thianfaitute an ni e
"Lalpan Mizoram hi milem ban sàwm nei lak ata a lachhuak dawn. Lei hnuaia hauhsakna zawng zawng hi milem ban sawm nei hnuaia kan awm chhung chuan a tak takin Lalpan lakchhuah a phal lo.”

- Pu SAIKHUMA(L)

“Ngawi teh u, nizan chu ka mumang niin ka hria, thenkhat chuan ‘Inlarna’ an ti ang. Khawchhak lam atang khian ‘Zawng Hmaisen’ hi lei vang dapin an lo chhuk thla chiam mai a, an vir em em a, ei tur reng reng hi an ei duak duak mai a, ka kuta ei tur ka ken pawh chu min dil zel mai a” 

- Pu CHAWNGKHUPA


Facebook a kan group- Zoram Tan tiha ka post tawh a nia, ngaihtutah titamtu atan ka rawn dah leh e. Kan la independent ngei dawn a nih hmel

Mizo Hnam Dan (Customary Law)


Mizo Customary Law
Mizo Hnam Dan (Mizo Customary Law) Published by Law & Judicial Department, Government of Mizoram. 1st Edition 2006. As published in the Mizoram Gazette Extra Ordinary No. Vol. XXXIV Aizawl Wednesday 6.4.2005 Chaitra 16, S.E. 1927 Issue No 66.



Bung - 1 - Mizo Hnam Dan chungchang


Hmasang atangin Mizote hian hnam inkaihhruai nan leh thubuai/hlabuai rel fel nan Hnam Dan an lo nei thin a; chungte chu uluk taka la khawmin ziak chhuah a ni.
Chang 1 
A HMING LEH A KAIHHNAWIH

1) A Hming : He Dan hi Mizo Hnam Dan a ni.

2) A huam chin : He Dan hian Mizo zawng zawng a huam a; Mizo hnahthlak hnam pengin tihdan bik an neih pawh a hnawl lo.

Chang 2 
MIZO: Mizo’ tih hian Mizo hnahthlak tawh phawt chu a huam vek a ni.


Bung - 2 - Mizo Khawtlang inawp dan


Chang 3 
KHUA LEH A MI CHENGTE: Mizo te hi pi leh pute hun atang tawha khawbik neia awm thin an ni a. Thuneituin khuaa a puan apiangte chu ‘Khua’ tih a ni.Khua apiangte chuan ram chin bithliah an nei zel bawk a. A khaw thenawmte nen an inkarah ram inthenna fel tak ‘ramri’ an nei vek a ni. Khuaa awm nghette chu chumi khaw ‘khua leh tui’ an ni.

Chang 4
KHAWTLANG RORELTUTE: Khaw tinin khawtlang Roreltu an nei a, chu chuan Khawtlang chungchanga thil pawimawh eng pawh a tul dan a zirin an rel thei a, Vantlang Inkhawm pawh an ko thei.

Chang 5
VANTLANG INKHAWM: Vantlang inkhawm chu khawtlang roreltuten khawtlang pawimawh thila an khaw mipui an koh khawm hi a ni. Pawlhoin emaw, mimal tuin emaw, mipui tam tak kovin inkhawm siam mahse, chutiang inkhawm hu hemi dana vantlang inkhawm tih hi a ni lo. Vantlang inkhawm chuan thu tihtluk an nei the a, chu chu khawtlang roreltute pawhin an kengkawh tur a ni. Amaherawhchu, harsatna a awm chuan, a tul ang zelin khawtlang roreltute chuan an tidanglam thei.

Chang 6
SALAM LEH SUKCHIN: Khaw chhungah thubuai a awmin roreltuten an rel thin a, chawitir ngai an chawitir thin. An lei chawi rual chuan roreltute ei atan a thu azira an chawitir thin chu ‘Salam leh Sukchin’ a ni.
An chawitir dan chu hetiang hi a ni :
1) Salam : Salam chu Vawkpui a ni thin; tangka hman hnuah chuan cheng nga (Rs 5/-) a ni.

2) Sukchin: Thil tihsual nep deuh Salam chawitirna tur em ni si lova an chawitir thin chu Sukchin’ a ni. Sukchin chu zu bel pakhat a ni . 
Lal rorelna tihtawp a nih hnuah chuan khawtlang rorelna chhunzawm zeltu chu Village Council a ni.Village Council chuan Salam leh Sukchin chu, rorel han man angin an la ei zwl a. He dan bu ruahman lai hi chuan cheng sawmnga (Rs 50/-) a ni. Tangka hlutna a danglam ang zel in Mizoram pum puia hman turin roreltuten Salam leh Sukchin chu a awm tawk an bithliah thar thei.

Chang 7
KHAW RAMRI LEH RAMRI LUNGPHUN: Khua atan Sawrkarin ramri a kham chu khuaa chengten anmahni thua sawn theih a ni lova. Ramri lungphun pawh tih chhiat emaw, sawn emaw phal a ni lo. Chutianga titute chu hrem theih an ni. Ramri chungchang chu sawrkar chauh lo chuan tihdanglam theih a ni lo.

Chang 8
HNAM RO THIL: Khaw ramri chhungah, khaw chhungah emaw, khawdaiah emaw ramhnuaiah emaw, pipu sulhnu hlui, hnam ro tling, khaw chhunga mite hinhalh lai tichhia emaw, ti bo emaw chu hrem theih a ni.

Chang 9
VANTLANG TANA HMUN PAWIMAWH: Khaw chhungah vantlang tana hmun pawimawh tur reng reng chu mimal thil aia ngaih pawimawh a ni thin.

Chang 10
TLANGAU: Khawtin in tlangau an nei thei a, chu tlangau chu khawtlang roreltute thuhnuaia awm an ni. Rikrum thilah lo chuan mimalin emaw pawlhoten emaw anmahni thuin an autir thei lo.

Chang 11
VANTLANG THIR DENG LEH PUM: Khaw tinin vantlang thirdeng an nei thei. Vantlang thirdeng neihna hmunah chuan khaw roreltuten thirdeng chu Pum sak nan vantlang tana renchang laiah hmun an pe thei. Pumah chuan an thlen hmasak dan indawtin thir an chher hmsaktir thin a. Hmeichhia thir chhertir tura a lo kal ve chuan mipain an kian thin.

Chang 12
TUIKHUR: Tuikhur siam leh humhalh leh vawn thianghlim chu khawtlang roreltute mawhphurhna a ni. Tui kang nghahah chuan a thleng hmasa apiangin an thal hmasa thin. Hman lai chuan pain tui an chawi chuan hmeichhiain an kian thin. ‘Pumah hmeichhia an lal a, Tuikhurah mipa an lal’ tih a ni thin.

Chang 13
THLANMUAL: Khaw tinin thlanmual an nei thin. Mitthi reng reng chu, hmun danga phum tura khawtlang roreltute phalna la an nih loh chuan thlanmualah ngei phum tur a ni. Thlanmual siam leh humhalh leh enkawl chu khawtlang roreltute kuta awm a ni.

Chang 14
THLANLUNG PHUN LEH LUNGDAWH: Lungphun leh lungdawh hi a tana siam saka thlanah ngei tih tur a ni. Hmun dangah tih duhna a lo awmin a phuntu ram chhung a nih loh chuan khawtlang roreltute phalna lak tur a ni. Thlanmuala thingphun pawh hi khawtlang roreltute remtihna lo chuan tih tur a ni lo.

Chang 15
KHAW KAR KAWNG LEH KAWNG DANGTE: Khaw tinin, sawrkar enkawl lai kawng ni l, mahni ram chhunga khaw kar kawng sahfai leh enkawl thuah mawh an phur a. Feh kawng te, tuikhur kawng te, khaw chhung kawng leh kawng dang tul apiang a enkawl thin.
Chang 16 
IN HMUN: Khawchhhungah In hmun sem leh then thuah khawtlangroreltuten an thuneihna chinah chuan mawh an phur a ni. Vantlang tana hnawk leh harsatna awm thei turah chuan an semin an then tur a ni lo.

Chang 17
KHAWVAWN THIANGHLIM: Khaw chhung vawn thianghlim chu khawtlang roreltute mawhphurhna a ni.

Chang 18
HNATLANG: Khawtlang huapa hlawh nei lova hna thawh hi ‘HNATLANG’ a ni. Hnatlang kovin in tin atangin mi pakhat zel, mipa puitling, kum 15 pumhlum leh a chunglam, kum 60 hnuai lamin thawh tur a ni.

Chang 19
HNATLANG AWL: Mi tupawh roreltuten hnatlang thawk lo tura an tihte chu ‘Hnatlang awl’ an ni. Chu bakah, a huaia mite hi hatlangah an phut ngai lo.
1) Hmeithai
2) Mipa kum 15 hnuai lam
3) Kun 60 leh a chunglam
4) Dam lo
5) Tawmkailo
 
Hmeithai hi hnatlang thawhah âwl mah se, an telna thlawhhma kawng hnatlangah chuanan âwl bik lo.

Chang 20
RAM THEH THU: Sawrkarin phalna a pek angin, Khawtlang roreltuten ram an theh thei. Ram theh bak neih tuma vattu chu hrem theih a ni a, a vah sa pawh a nei tur a ni lo.

Chang 21
LO HAL: Lo hal dawn hian khawtlang roreltuten ram kang chhe lo thei tur ang berin an rel tur a ni.Fimkhur loh vang leh roreltute thu zawm loh vanga ram tikang chhia chu, chang 153 (2) anga hrem theih a ni. Ramri bul neih kum chuan hal dawnin khaw thenawmte hriattir tur a ni.

Chang 22
RAM VAK LEH RAMCHHUAK: Zan riak lova Silai kenga sa zawnga ramhnuaia kal hi ‘Ramvak’ a ni a; zan riaka mi engemaw zat sa kah tuma a huhova kal hi ‘Ramchhuak’ a ni. Miin mi dang Silai hmanga sa a kahin, Silai neitu hnenah Sadar a pe thin.

Chang 23
RANVULH: Khuaa mi cheng tupawhin a duh ang ang ‘Ran’ avulh thei.Chutianga vulhtute chuan mi dang tana hnawksak lo tur zawngin ran vulh chu an khuahkhirh tu a ni. Chutianga vulhtute chuan Bung 11-nain ranvulh chungchang a sawi angin an vulh tur a ni.

Chang 24
KHAWTHAR KAI: Roreltute remtihnaa khaw hmun sawn emaw, hmun hrang hrang atanga khaw awm ngai loha hmuna mi eng emaw zat awmkhawm emcaw chu ‘Khawthar Kai’ a ni. Roreltute phalna la hmasa lovin tuman khawthar an kai tur a ni lo. Chutianga kai lute chu hrem theih an ni.

Chang 25
THLAWHBAWK: Khuaa miten, an lo neih a hlat avanga kum khat chhung atana a huhova an awmchilh emaw, kawng dang vang emawa nghet lova mihring chenna hmun chu Thlawhbawk a ni. Thlawhbawk chu khuaa chhiar a ni lo.Khawtlang roreltute emtihbnain tute pawhin lo beih awmchilha ngaih chuan ‘Bawk’ an khawh thei.Chutiang a thlawhbawk siamte chuan siam chhan an tih zawh veleh an let leh tur a ni.Thlawhbawk awm phalnachu a tul chuan kum tina siam thar zel tur a ni. Tupawh phalna nei lovabawk khawh emaw, phal bak awm lui emaw chu Dan anga hrem theih a ni.

Chang 26
KHAWPER: Lal ram chhungah emaw, Village Council ram huam chhungah emaw, Sawrkar phalnaa mi eng emaw zat In leh Lo dina awmkhawm chu ‘Khawper’ a ni. Khawper chuan a khawpuia roreltute thu ang zelin ‘Thuneitu’ an nei thin. Chung mite chuan a tul ang zelin khawper atan ro an rel thin.

Chang 27
PEM: Khuaa mi cheng mi tupawh khaw dangah a pem thei. Khaw danga a pem dawnin a ruk a rala pem mai tur a ni lo. Mi tupawh a pem chuan a In leh Bungrua te, Huan leh Ramte a kalsan tak emaw, a kalsan tur emawchu enkawltu siamin a pem thu chu Khawtlang Roreltute hnenah ziakin a hrilh tur a ni. A pemna khuaa Khawtlang Roteltute hnenah a inhriattir bawk tur a ni.

Chang 28 
CHIKHUR: Khuaa mite ram huamchhung khawi laiah pawh miin Chikhur hai chhuak sela, a hai chhuaktuin mahni tan a hauh bik ngai lo. 

Chang 29
KHUAI: Khaw ram chhungah Khuaipui (Kham-Khuai) awm chu tumahin pumbilh bik theih a ni lo. Khawtlang roreltute phalnaa a zu leh a hnun lak thin a ni.

Chang 30
THIH CHUNGCHANGA KHAWTLANG MAWHPHURHNA: Khawchhungah mi tupawh thi sela, thi leh piang chhinchhiahtute hnenah hriattir tur a ni. Mitthi chungchanga thlan laih lehkhawhar riahpui chu tlangval mawhphurhna;tlaivarpui chu khawtlang mawhphurhna;mitthi puala thil khawn chu nulate mawhphurhna a ni.

Chang 31
HLAMZUIH: Nausen thla thum (Ni sawmkua) hnuai lam thi chu ‘Hlamzuih’ a ni. Hlamzuih thi chu mitthi pangngai anga khawtlang buaipui a ni lo.

Chang 32
THLANTHUT: Khualkhuaa mi an thihin, a thihnaa awm ve ngei turlainaten an hriat a, an awm ve theih loh avanga, mitthi pual awmni an kham chu, Thlanthu a ni. An thlanthut chuan chhungkhat leh thenrual tha ten lenpuiin an ral thin.

Chang 33
MISUAL BIK CHUNGCHANGA KHAWTLANG RORELTUTE MAWHPHURHNA: Khaw huam chhungah, ruk ruk vangte, zu ruih vangte leh thil tha lo dang tih vangtea khawtlang hriat thama mizual leh hnawksak bikte chu Roreltuten an chungthu an relsak thei.

Chang 34
KHAWTLANG MAWHPHURHNA KAWNG DANGTE: A hnuaia sawi angte hi khuaa mi chengte mawhphurhna a ni :
1) Mibo zawn leh tuitla ruang zawn : Khuaa mi tupawh chin hriatlohva a bovin emaw, tuitla zawn ngai a awmin emaw khawtlangin zawn tur a ni. Mi bo chu ni sarih(7) thleng an zawng thin.
2) Kangmei chhuak : Kangmei chhuak a awm chuan khuaa mi chengten a rang thei ang berin thelh tur a ni. Kangmei tichhuaktu chu chang 153-a Kangmei thu angin hrem tur a ni.
3) Lui humhalh : Mahni ram chhunga lui humhalh thuah chuan khawtlang Roreltuten mawh an phur a ni. Khuaa mi chengten an ram chhunga luite chu neitu chan changin an humhalh thin.
4) Ram theikung humhalh : Ramhnuaia thing leh hrui, a rah leh a zik, a hnah ei chi reng reng, a kung kih leh a hrui chhah hi tih loh tur as ni. Hemi dan bawhchhia chu a thu awmdan azirin Roreltuin a awm tawkin a hrem thei.
5) Vantlang thil venhim : Khuaa vantlang thil reng reng venhim chu khawtlang mawhphurhna a ni. Chutiang tichhia chu a thu a zirin Khawtlang Roreltuten an chawitir thei.

6) In sak leh a bul vel : Khuaa mi cheng tu pawhin in a sak dawn chuan khawtlang roreltute a hriattir hmasa tur a ni. In sakna tur hmun chu an sak hmain Khawtlang Roreltutren an endik hmasa tur a ni a, an phal angin an sa tur a ni. Khawtlang tana hnawksak zawngin tuman in an sa tur a ni lo. Thu awih lo chu Roreltuin a awm tawkin a hrem thei.

7) Ek in, ran in, buh in : Chhungkaw tinin anmahni ram chhungah mahni pualin ek in te,ran in te, buh in te an sa thei. Amaherawhchu, thenawmte leh vantlang tana hnawksak a nih chuan Khawtlang Roreltuten an thiahtirin an sawntir thei. Hemi zawm lo chu a thu azirin Roreltuin a awm tawkin a hrem thei.

8) Chhan ngai chhan leh tanpui ngai tanpui : Mi tupawh, rikrum thil vang emaw, mihring vang emaw, ramsa leh ran kawlh vang emaw engvang pawha chhan ngaia a awm chuan a hria apiangin chhan nghal tur a ni a, tanpui a ngaih ang anga tanpui tur a ni. Chutiang bawkin, mahni nupui/pasal lakah emaw, fate laskah emaw nu leh pate lakah emaw unaute lakah emaw,engvang pawha miin chhan a ngaih chuan,a hria apiangin chhan nghal tur a ni a, tanpui a ngaih ang anga tanpui tur a ni. Chhan ngai chhan leh tanpui ngai tanpui hi Mizo hnam nunphung a ni. Chhan tumna avanga thil tihchhiat emaw, a mihring ngei chunga kutthlak emaw chuan lei a kuai lo.

9) Ensan : Hman laiin khawtlangah mi hnawksak leh kawhmawh bawl bikte chu, an in leh lovah chuangkai lovin an ensan thin. Thih thua thlan inlaihsak duh loh thleng thlenga ensan erawh chu an awm ngai lo.

Chang 35
THIAN MAN: Mipa tan thian chi hnih siam theih a ni a, ‘In lam thian’ leh ‘Ram lam thian’ (Heta thian tih hi Inneihnaa thian hi a ni lo). 

1) In lam thian: Sechhun/Khuangchawi chuan, ran talh nikhuaah a In lam thian chu a sa  chanpual a pe thin; ranpuiah chuan, a lung leh a kal pakhat a ni thin. Chu chu ‘In lam thian’ man a ni..

2) Ram lam thian : Ramvak mi chuan sa a awhin emaw, a kahin emaw, a thian chu ‘Thian Sabeng’ a pe thin. Chu chu ‘Ram lam thian’ man a ni. Thian man hi hmeichhia chuan, Vawkpa sut nghak talh hian a thian hnenah a khabe phawh hlawk leh a hmuiner a pe thin. Chu chu ‘In sahmui’ an ti a, ‘Thian sa kha’ an ti bawk. Hetiang thian insiam hi nghet hle mahsela, chhunzawm theih loh hun a lo awm chuan ban theih a ni a, ban man sawi a ni ngai lo.

Bung - 3 - Nupui Pasal Inneih thu


Chang 36 
INNEIH CHUNGCHANG: Hmasang atang rengin Mizote hi Palai hmangin mipa chhungte leh hmeichhe chhungte an inberem a. Sadawtin Rem-ar a talhsak a. Mipa chhungten hmeichhe chhungte hnenah nupui man an pa a, hmeichhe chhungten an dawng a. Hmeichhia chu a pasal tur inah a lawi a. Sadawtin innei turte chu an sam a suihkaihhlihsak a. Ar zangtuak talhin a inneihtir thin. Tun hnuah erawh chuan Sakhaw Puithiamte leh inneihtirtu turta thuneiturten an ruat apiangin an inneihtir thin.
1) Innei/nupa : Hmeichhia leh mipa,puitling, nupui pasal pawm lai nei lo ve ve, palai hmanga mipa chhungte leh hmeichhe chhungte inberema, man inhlan a,inneihtir theituin a inneihtir hi Innei an ni. Chutianga Inneite chauh chu Nupa an ni.

2) Man hlanna : Tun hma chuan hei hi tawngkaa tih a ni thin a, lehkha kan neih chinah chuan ziaka tih a ni, hetiang hian :-

a) Inneite hming ve ve;
aw) Inneite kum zat ve ve;
b) Inneite pa hming ve ve;
ch) Inneite khua/veng ve ve;
d) Man zat;
e) Man hlan zat;
f) Man bat zat;
g) Thutphah zat;
h) Man hlantute hming leh signature;
i) Man dawngtu hming leh signature;
j) Hriatpuitute hming leh signature; Man hlantute leh man dawngtute lam atangin;
k) Man hlanna hmun;
l) Man hlan hun leh ni;
m) Inneih ni (Form 1 en rawh)

3) Nupaa chhiar theih loh :Inluhkhung emaw, infan emaw, inru emaw, tlan dun emaw te chu eng chen pawh nupa anga awm dunin fate pawh nei hial mahse, chang 36(1)-a sawi anga innei an nih loh chuan nupaa chhiar theih an ni lo.

Chang 37
MAN LEH MUAL: Hmasang atangin Mizo Dana nupui pasala inneihnaah chuan, mipain a nupui man a pek thin chu ‘Man leh mual’ a ni. Man leh mual hi mihringte inleina a ni lo va. Nupui pasala innei turte leh an chhungte ve ve, chhung leh khata insuihkhawmna tura inremna entirna a ni. Chuvangin kawngro nei taka siam a ni. Man teltu chu pa ber a ni a. Pa ber a awm tawh loh chuan, a aiawha pa chan chang apiangin an tel thin. Man teltu chuan Mo chu atheih angin a lawi ang a, mak chhiat a tawh pawhin a tuam hlawm tur a ni. Man leh mual hi tangkaa bithliah a nih hma chuan ro thil, thi leh dar te leh sial te an lo hmang thin a. Tin, bel leh hriamhrei thleng pawha hman a ni bawk thin. Hetiang huna an pawm dan tlangpui chu Se puitling hi ‘Sial’ an tia. Se puitling lo hi ‘Tlai’ an ti a; chu chu ‘Sepui chanve’ anga ngaih a ni.
Mizovin Tangka kan hman tantirha a hlutna an chhut dan tlangpui chu :
Sial - Cheng sawmli
Tlai - Cheng sawmhnih
Tlai Sial - Cheng sawmhnih
Tin, ‘Tlai’ tih hi Se puitling lo tihna a ni a, Sial hming a lo put ve avang hian Man leh Mual thuah hian ‘Tlai nga’ an lo ti ber thin.
1) Man bi : Pain a fanu pasal nei tur manbi a thliah ang ang hi Manpui a ni. Manbi thliahna chu Tlai a ni a. Tlai chu Rs.20/- hua ngaih a ni. Sailo man chu Tlai 10 a ni a, hnamchawm man tlangpui chu Tlai 4 a ni a, a tawng san theih ber chu Tlai 5 a ni. Pain a fanu pasal nei tur manbi a thliah bakah amah leh lainate eitur chi hranga siam hi Mantang a ni. Nun dan leh khawsaknate a lo danglam zel a, tun hnuamanbi atana hman tlangpui ni deuh bera lang chu. Manpui leh Mantang Cheng Zali leh Sawmhnih(Rs.420/-) a ni.Man teltu Pa-in man eitute hnena Mantang a sem dan pawh a tlangpuiin a hnuaia bithliah ang hi a ni.
a) Sum hmahruai - Cheng 60/- (Sawmruk)
aw) Sumfang - Cheng 50/- (Sawmnga)
b) Pusum - Cheng 40/- (Sawmli)
ch) Palal - Cheng 30/- (Sawmthum)
d) Ni-ar - Cheng 20/- (Sawmhnih)
e) Naupuakpuan - Cheng 20/- (Sawmhnih)
2) Man eitute: Mizo inneihna chungchanga man eitute hi Palal eitu tih chauh lo chu laina bul tak tak an ni vek a, Palal erawh hi chu khualkhuaa pasal nei tan phei chuan hmelhriat tha deuhte zawn chawp a ni fo thin.
3) Mantang : Mizo inneihnaah hian hmanlai chuan tangka van avangin man pe tla thei hi an vang thei hle thin a. Chuvang chuan hmeichhe lam chhungte hian ‘Manpui’ chu pe thei lo mah sela, ‘Mantang’ tal hi chu pe thei turin an phut deuh hram thin. Chuvangin Mizo Inneih danah hian Mantang hi a pawimawh em em tih a lang thei a ni. Mantang eitute chu a hnuaia tarlan ang hi a ni :
a) Sumhmahruai: Sumhmahruai chu Mantang zinga mi, pasal nei pa chanpual a ni a, ani chuan a unaute emaw a fapa indang tawhte emaw a teltir thin.

b) Sumfang : Sumfang pawh Mantang zinga mi, pasal nei pa chanpual a ni a; ani chuan a unaute emaw a fapa indang tawh emaw a teltir thin.

c) Pusum : Mo pu. (Mo hringtu nu pa) ei tur a ni. A pu chu lo thi tawh mah sela, a pi (a pu nupui) a la dam phawt chuan a pasal la dam tluka ngaih a ni a, ani chuan a ei tur a ni. Anni nupa an thih taswh chuan an rokhawmtu ziding ber chuan a ei ang. Pu dik tak ten pusum an tel lo a nih chuan, a pu dik tak chuan ‘Pu ban man’ Sial a thing thei. Pusum teltu tur dik ber a thih tawh chuan, a fate zinga mi pakhat aia tamin pusum an tel thei a, chu chu ‘Pu phir’ an ti. Chu bak chu Mantangah phir a awm ngai lo (Mantang eitu zingah pusum teltu chauh hian lawi a kham thei a ni).

d) Palal : Khualkhuaa pasal nei chuan an va innghahna tur ‘Thlen in’ an tih thin atan hmelhriat tha leh bul deuh an zawng thin a, mi tu pawh thisen zawmpui kher lo pawh an zawng thei. Chu chu ‘Palal’ an ti a, pasal nei khan duh duha chaw a lam ngamna tur a nih avangin ‘Chawthing zenna’ an ti thin. Nu leh pa biak phak loh leh biak hman loh thil engpawh lo thleng sela, pa hminga thil ti thei a ni.
e) Ni-ar : Ni-ar hi a pa farnu (a ni) ei tur a ni. Ni dik an awm loh pawhin a aiawh zawn chawp mai theih a ni.

f) Naupuakpuan : Mo laizawn a u ei tur a ni. A nausen laia lo pawtu leh awmtleitu a nih avanga eitir a ni. U a neih loh pawhin zawnchawp theih a ni.
Note : Pa chuan heng sumhmahruai leh sumfang teltu turte hi a tul a tih loh chuan a siam lo thei. Mantang dang eitu turte erawh hi chu a tlangpui chuan siam ngei tura ngaih a ni.

Chang 38
PALAL: Inneih buatsaihnaah Palai pahnih aia tlem lo tirh tur a ni. Palaite chuan innei turate thuthlung tih fel leh man hlan hi an tih tur a ni.

Chang 39
THUTPHAH: Hmeichhe pasal nei chu, a lo upat a, harsatnain a  tlakbuak hunah, amah a intunnun nana hman tur thlaveng a neih theih nan leh a pasal nena inthen thulhah pawh a thuam a lakkir theihna tura manhlan laia man dawngtuin Rs.20’-(Tlai) a pek kir leh chu ‘Thutphah’ a ni. Thutphah leh Thuam inzawm dan chu hetiang hi a ni : Hmeichhia pasal neiin Thutphah a neih loh chuan, lo inthen pawh nise, a thuam a la kir thei lo va, a pasal emaw a fate emaw chan tur a ni. Thuam a lakkir dawn chuan thuam manah Cheng Sawmhnih (Rs.20/-) a pe tur a ni. Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu, a pasalin a mak chuan, a man ba zawng zawng, thutphah nen lam a pasal chuan a petla vek tur a ni a, chu bakah a bungrua leh a thuam zawng zawng a chhuahpui vek thei. Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu a thih chuan a chhungten a thuam zawng zawng an la kir thei, man ba a awm erawh chuan man chu tlaiin a kiam tur a ni. Amaherawhchu thutphah tih loh man dang zawng zawng chu pek tlak tawh vek a nih a, a chhungten thuam an lak bawk chuan, Thutphah chu lak tur a ni lo.

Chang 40
THIAN MAN: Hmeichhiain pasal a neihin thian a nei thin a;mahse thian Hmeichhia pasal nei, thutphah nei chu a thih chuan a chhungten a thuam zawng zawng an la kir thei; man ba a awm erawh chuan man chu tlaiin a kiam tur a ni. Amaherawhchu thutphah tih loh man dang zawng zawng chu pek tlak tawh vek a

Chang 41 
LAWI: Man teltuin a duh chuan, fanu pasal nei chu ranin a lawi thei. Lawina sa chu moneitu lam nen, zat leh zata insem a ni a, mipa lamin a lu an chang thin. 

Note : Mo nu leh pa neinung deuhte chuan lawi nan Sial an hmang thin a; mi tam ber chuan fanu malsawmna atan Vawkpuiin an lawi thin. Khualah sa ken a harsat chuan, a lu chuah an thawn thin a. Lawina chu vawk emaw, sial emaw, bawng emaw a ni thin.

Chang 42 
MO LAWI: Mo a lawi dawnin mipa lamin mo hruai turin laina thenrual thate an tir a, hmeichhe lamin lawichal an ruat a, mo chu a thiante nen lawichal hovin mipa Inah an lawi thin. Tun hma chuan vawi hnih lawi - lawichhiat leh lawithat a awm a, tunah chuan lawichhiat hi a awm ta ngai lo va, vawikhat lawiah fihlim nghal a ni.

Chang 43
LAWICHAL: Mo lawi tur hruaitu ber atan hmeichhe lam nu leh pain an  aiawha mi an ruat hi ‘Lawichal’ a ni. Khual khuaa pasal neihnaah pawh mawhphurtu ber a ni. Mo chu a pasal turte inah tha tak leh him taka a lawi theihna tura pa chan chasnga hruaitu a ni. Lawichal chuan Tlai aia tam a phut tur a ni lo va. Lawichal man hi mipa lamin an pe thin. Tualchhungah chuan Lawichal man hi pek ngei tur a ni chuang lo.
Note : Lawichal chuan Mipa In an luh dawn hian ‘Kha fanu fapa kan rawn lawipui e,’ tiin hma hruaiin an au thin. 

Chang 44
MAKPA CHHUNGKHUNG: Mipain Nupuite chhungkua belh tum saa inberem a, innei a, a nupuite chhungkuaa a luh chuan ‘Makpa Chhungkhung’ a ni. Inneih hnuah pawh an dinhmun a zirin Makpa chhungkhung a awmthei.

Chang 45
ZAWLKENPUAN: Inneihnaah hmeichhiain ‘Zawlkenpuan’ a nei tur a ni. Zawlkenpuan hi Inneihna thil serh tikimtu pakhat a ni a,a pasal thih hunah tuam nana tih a ni. Zawlkenpuan chu Mizo puandum pangngai a ni a; puan thulkhung dang ang a ni lo. Zawlkenpuan nei lo chuan pasal in atangin a buatsaih thei;amaherawhchu, a senso chu hmeichhe lam tum a ni. Zawlkenpuan chu a fanuin a chhawm thei lo, Inthen thulah pawh Zawlkenpuan chu a chhawmtuin a chhuahpui thin.

Chang 46
LAWI AR: Mo lawi turin ‘Lawi ar’ a lawipui thin a, chung ar te chu man teltu leh man eitute pek khawm a ni.

Chang 47 
ZAWNCHAWP PA LEH ZAWNCHAWP NUTA TE: Hmeichhia, Nu leh pa nei tawh lovin pasal an neih dawnin Palal eitu ang mai ni lo, paa vawn tur emaw, nuta-a vawn tur emaw a zawng thei a, chung a zawnte chu ‘Zawnchawp Pa’ emaw ‘Zawnchawp Nuta’ emaw a ni. Chung mite
chu hmeichhe lam chuan a man a teltir thin.

Chang 48 
PALAI SA: Inneihnaah lawina ran talh a awm chuan a dar emaw, a nakruh pahnih hleh emaw, palai sa atan palaite hnena pek tur a ni. Mo lawmnaa ran talh belh a nih chuan Palaiin palai sa dang a phut tur a ni lo.

Chang 49 
NU MAN: Nupa inthen tawh fanu emaw, nulat fain emaw pasal a neih a, a nuin a man a ei ve thin hi Nu-man a ni a. Mantang a ni lo. Nu man chu cheng sawmhnih (Rs.20/-) a ni a, a hringtu, a nu dik tak chauhin a ei tur a ni.

Chang 50
HMEICHHE BUNGRUA: Hmeichhiain pasal a neiha a chhawmluh ngei tur ‘Hmeichhe bungrua’ tih thin chu hengte hi a ni - Pawnpui te, Thul te, Thingrem te, Phurhhlan te, Thembu te leh Zawlkenpuan te hi. Hmeichhia pasal neiin Pawnpui chhawm tur nei lo sela, a pasalin alamsakin emaw, a pasal ina a puahin emaw, hmeichhe man chu Tlaiin a kiam thin. Puah laiin hmeichhia chu thi sela man kiam tur a kiam lo vang. A dangte hi chu neih loh vanga man kiamna a ni lo. Pawnpui chu lo chhia sela, a pasal in atangin puah leh sela, a tira a chhawm anga ngaih tur a ni. Hmeichhia thi sela fa thihsan a neih loh chuan Pawnpui tih a bungruate chu a chhungten an la kir leh thin a; fa a neih erawh chuan lak kir tur a ni lo. Pasalin nupui dang a neih leh dawnah erawh chuan,Pawnpui pawh lak kir a ni thin.

Chang 51 
THUAM: Hmeichhia pasal nei, a pain emaw, a man eitute emawin thil engpawh an chhawmtir reng reng chu Thuam a ni. Thuam chu a hnuaia ziak zat emaw, a aia tam emaw pawh a ni thei a, a aia tlem erawh chu Thuama chhiar a ni lo.

1) Thival hrui thum emaw
2) Thifen hlui hrui khat leh thival tak hrui khat emaw
3) Thihna tangka cheng 20 man aia hniam lo emaw
4) Tangka fai Rs.20/- aia tlem lo emaw ‘Thuam’ hi chi hniha then theih a ni :
1) Laksawn theih Thuam : Laksawn theih Thuam chuan thil pathum, Incheina lam te, Inchhung bungrua te, pawn lama awm khawih chet theih te a huam.
2) Laksawn theih loh Thuam : Laksawn theih loh Thuam chuan In hmun te, Huan te, Sangha dil te leh thil dang khawihchet theih loh Thuam atana an pek chu a huam vek.

Hrilhfiahna : Thuam nei reng reng chu a man Tlai (Rs.20/-) in a puang thin. Thuam chu inneih ni kher lovah pawh pek theih a ni. Pek laiin Thuam a ni ngei tih sawi chian tur a ni. Nupa chu lo inthen sela, uire vang a nih loh chuan thuam zawng zawng a chhuahpui vek thei. Amaherawh chu, Nupui chu a thih a, Thutphah tih loh a man dang zawng zawng chu pek tlak a nih bawk chuan, Thuam zawng zawng kir mah se, Thutphah a kir ve lo. Thuam reng reng chu thil pawimawh bik tambarah leh an nupaa pawimawh an tih dun thin dangah te pawh an hmang thei a. Amaherawhchu in hmuna insak nana emaw, huan enkawl nan emaw, pawisa puk tulna thilah a pasal chuan in hmun chu ama hmingin dah mahse, a hmun kha chu a chhawmtu Thuam a ni reng. Chutiang bawk chuan Thuam chu tambar thil ni lo, nawmchenna lam thil atan an nupaa remtih dunin lo hmang pawh ni se, a pasalin a nupui chu a mak chuan, thuam an lo hman man chu a pasal chuan a rul ang. Hmeichhiain sum a chhuahin emaw, mipain a nupui a makin emaw, thuam zawng zawng a kirthei. Chuvang chuan, pasal nei chu tupawhin eng pawhin lo thuam se, a thuamtu remtihna tel lo chuan neitu nihna tihdanglam  theih a ni lo.

Hmeichhe Thuam, in hmunah mipa sensovinb in sa sela, hmeichhia chuan sum chhuah leh si sela, in hmun chu a ta a ni reng; mahsem, in chu mipa ta a ni. Hmeichhiain a in chu a neih dawn chuan a sakna man a pasal hnenah pein emaw, a pasalin hmun chu a neih dawn chuan, a nupui hnenah in hmun man chu pein emaw an inremsiam thei. Chutianga an inremsiam theih loh chuan Roreltute thu lo chuan a tu zawk zawk mahin mahni chanpual ni lo cungah thuniehna an nei ngawt thei lo. Chang 52 INRU Mipain hmeichhia nupuia neih duhin nu leh pate hriatpui lohvin an inah hruai sela, ‘Inru’ a ni. Man leh mual thuah inru chu fan anga ngaih a ni. Chang 36 sawi anga insawiremna a awm loh chuan nupui pasala pawm a ni lo. An insawirem hnuah chuan hmeichhe man tlaiin a pung thin.

Chang 53
TLAN DUN: Mipa leh hmeichhia, inneih duh, nu leh pate hriatpui lohva anmahni awmna in ni lo, hmun dangah awm dun sela, ‘Tlan dun’ an ni. Tlan dun innei zui chu hmeichhe man tlaiin a pung. Chang 36 sawi anga inneih thatna a awm loh chuan inneia pawm a ni lo. Sumchhuah pawhin tlan dun vanga man punna tlai kha a chhuak ve lo.

Chang 54
LUHKHUNG/FAN: Innei tura nu leh pa remtihna awm lova, mipa hmeichhe ina a pasal nih tuma lut hi Luhkhung a ni a. Hmeichhia mipa ina a nupui nih tuma lut hi Fan a ni. Hetiang titu tan hian mualphothlak tak a nih avangin man leh mual a nghawng thin. Mipain a luhkhung chuan a nupui man tlaiin a kiam a, hmeichhiain a fan chuan a man tlaiin a pung thin.

Chang 55 
MAN LOVA INNEI: Nupui pasala inneih dawna man leh mual awm lo tura palai hmanga mipa chhungte leh hmeichhe chhungte inberema innei hi ‘Man lova innei’ a ni.

Chang 56
MAN BO: Hmeichhia pasal nei tawh, sumchhuah emaw, uire emaw avanga inthen tawh hnuin, a lunglen vangin emaw, chhan dang vangin emaw man pawh phut lovin, nu leh pa remtihna pawh awm lovin a pasal inah lut leh ta sela, ‘Man bo’ a ni. Chutianga lut leh chu nupa dik tak a ni leh a;amaherawhchu hmeichhe chhungten man an thing thei tawh lo. A bungraw chhawm erawh chu an chhuhsak thei a, an tuithlar thei a, an insiamrem leh thei bawk.

Chang 57
MAN AIA MA TELTU CHAWM: Man aia inchawm hi, in khata awm hovin emaw, in hrang atangin emaw a inchawm theih a. Engtikawng pawhin inchawm se, inchawm hlum loh chuan man tlaka ngaih theih a ni lo. Chutianga inchawm mek chu inngeih lohvin, hmeichhe lam duhna avangin an nupa chu inthen sela, kum thum aia tam lo inchawm tawh an nih chuan, hmeichhiain mipa hnenah man zatve a pe ang. Hmeichhia chu uire a nih chuan dan pangngaiin a pasalin Thuam leh Bungrua pawh a hreng thei. Mipa lam duhna avanga inthen an niha hmeichhia chu a pasal laka thisenpal a nih chuan, kum thum lai an inchawm tawh bawk chuan, a man zatve tlaka ngaih tur a ni a, a bak chu chang 37(1) a hmeichhe man bithliah dan chu tehnaa hmangin a zatve a pe tla tur a ni. Thisen pal lova a thih chuan chawm zui a ngai lo va, engmah dang sawi theih a ni lo.

Chang 58
MAN KIAM THEIHNA CHITE: Hmeichhia pasal nei tur man, Tlaia a kiam theihnate chu hetiang hi a ni:
1) Lamthlang rapthla : Pasal sun vanga kir
2) Hringkir : Pasal nei, pasal ina fa sun emaw, nauchhiat emawa kir leh
3) Lengleh : Pasal nei, fa nei lova kir leh

Chang 59
SEHRUI SAT CHAT: Innei tura miin thu an thlun fel vek tawh hnuah mipa dangin hmeichhia chu neih zawk tumin an inneih tithulh sela, ‘Sehrui sat chat’ a ni. Sehrui sat chattu chuan a sehrui sahchah chhan hmeichhia chu nei ta sela, a nupui man chu Sial (Rs.40/-) in a pung ang. Sumchhuah pawhin sehrui sahchah man chu a chhuak ve lovang. Mipa chuan a neih duh leh si loh erawh chuan, nupui man zat Sehrui sah chah man a chawi ang.

Chang 60
KHUAL-KAI: Nulain khaw dangah pasal a neih chuan ‘Khualkai’ a ni.

Chang 61
CHHUATKIL KAI MAN: Hmeichhiain a laichin bul ni lo, midang in atangin pasal nei sela, a in neitu chuan chhuatkil kai man tlai, pa chan atangin a tel thin. Sumchhuah leh uire vanga inthenah chhuatkil kai man chu a chhuak ve tur a ni lo.

Chang 62 
NUPUI MAN INKHALH: Unau inkara upa zawkin man pe tla lovin nupui nei sela, a nupui pa chuan inneih dawnin, “I nau Sialin ka khalh e”a tih chuan nupui man inkhalh a ni. Chutiang a lo nih chuan a nauvin nupui a neih ve hma ngeiin a u nupui man ba chu a pe hmasa ngei tur a ni. Man inkhalhna hi pe tla lovin a nau nupui man pe sela, man inkhalhna Sial chu a nau nupui man tur atang chuan a khalhtu chuan a laksak thei. 

Chang 63
CHARSUTPHAWI: Tlangvalin nula unau zinga a naupang zawk emaw, a naupang ber emaw, a u te pasal neih hmain nupuiah nei sela. Charsutphawi a ni. Charsutphawia inneihnaah chuan  hmeichhe man tlaiin a pung thin. A upakhat aia tam pawh neih khalh se, a man punna chu tlai aiin a tam thei chuang lo. Hmeichhia chuan sum a chhuah pawhin Charsutphawi man hi a chhuak ve lo. An makpa chuan nupui dang neih leh duh sela, a nupui sun taka man chu la ba si sela, a nupui sun taka chhungte chuan, an makpa hluiin nupui thar a neih theih loh nan, sumhmahruai leh mantang pe thei lo khawpin a man bat kha an thing tur a ni lo. Amaherawhchu, a nupui thar man a pek tlak hmain a hluii man a la bat chu a rul hmasa tur a ni.

Chang 64
THISEN PAL: Hmeichhia fa nei emaw, nauchhiat emaw  chu, ‘Thisen pal’ a ni. Hmeichhiain sawnpaiin, a sawn paina chu pasalah nei sela, inneih hmain anmahni inah a hring emaw, inneih hnuah a pasal inah a hring emaw, thisen pal a ni. Hmeichhia, a pasal laka thisen pal lova a thih chuan man ba a bova, thisen pal erawh chuan man ba a bo thei lo. Rai lai mek ni sela,thisen pala ngaih a ni. Nau chunga thi pawh thisen pal a ni.

Chang 65
SEBO MAWH: Innei lova nula leh tlangval kara fa a lo pian emaw, a lo pian hma pawhin, sawn man pek a nihin emaw, pek a la nih loh pawhin emaw, nula leh tlangval chu an inneih leh chuan mipa lamin man pangngai bakah Sebo mawh,Tlai (Sawn man chanve) an pe tur a ni. Sawn man pek tawh a nih chuan tlai chu Sebo mawh niin,fanghmano eia ei tur a ni a, a  chanve dang erawh chu man puiah rin nghal tur a ni. Sawn man la pe lo an nih chuan man pangngai bakah fanghmanoeia ei turin Sebo mawh ‘Tlai’ a pe tur a ni.

Chang 66 
HMEI: Mipa, nupui pawm lai neiin, a nupui tak baka hmeichhe dang nupui angaa a neih hi ‘Hmei’ a ni. Hmei neih hi Mizo nun danah thil mawi lo taka ngaih a ni.

Chang 67
KUT ZALA TLA: Nupui man ba chu man teltuin ama thuin man ba aiah a batu bungrua lo la sela, ‘Kut zala tla’ ani. Kut zala tla hian man ba aia tlem hu pawh la sela, man ba zawng zawng a tibo. Man hu aia tam lak phei chuan rukru anga ngaih theih a ni.

Chang 68 
REM AR TALH/ARZANGTUAK/REM AR TALH CHHAN: Mizo inneihnaah chuan palai hmangin mipa chhungte leh hmeichhe chhungte an inberem a, man an inhlan a, hmeichhia chu a pasal tur inah a lawi thin. Chumi zan chuan Sadawtin Khawnthiang a dawntir a. An sam zai nga vel ve ve thlang cvhhuakin, chhamphual chungin a suihkaihhlihsak a. Chumi zawhah chhamphual chung bawkin an sam suihkaihhlih chu a phelhsak a. Chumi zawhah mipa ar leh hmeichhe ar a la a, chhamphual chung bawkin buhtlei hman lai ngeiin an zangah a vaw hlum thin. Chutianga Sadawt ar talh cvhu ‘Rem ar talh’ a ni a, ‘Arzangtuak’ a ni bawk. Rem ar talh chuan inremna tur a entir a. Arzangtuak chuan malsawmna a entir.Chutianga inremna leh malsawmna chu Rem ar talh chhan a ni. Kawng dang a awm leh a. Nupui nei turin man pek tur zakhamna takngial pawh nei lo sela, engemaw zat chu a theih huna peka intiamin, innei turin inremna an siam a. Sadawtin mipa ar leh hmeichhe ar chu a la a, chhamphual chungin buhtlei hman lai ngeiin a tlah a; chu chu rem ar talh a ni a, Arzangtuak a ni bawk. Chutianga neih huna man inpek tura intiam/inrem chu Rem ar talh chhan a ni.

Chang 69
INKAICHHUAK: Hmeichhia pasal sun, a pasal thih atanga thla 3 hnua a pasal laka inthen thianghlimna siam chu, ‘Inkaichhuak’ a ni. Inkaihchhuah hian hriatpuitu, thenawm khawvengte an awm ngei tur a ni. Chutianga kaihhchhuah thian hnu chuan pasal dang nei thei a ni a, mipa lakah chesual mah se uire a ngaih a ni tawh lo. Amaherawhchu hmeichhia, a pasal nena fate nei tawh pasal sun, thla thum hnu pawha inkaichhuak lo chu, Pa dinhmun luaha fate enkawltu a ni. A fate man leh a tu te Pusum pawh a tel thei. Chutiang nu chu Mizonunah nu dik, nu rinawm,nu thianghlim a ni a; amaherawhchu, mipa danga laka a chetsual chuan uire a ni thung. Pasal sun chu, mitthi chaw pek a ngaih av angin a pasal thih atanga thla thum pumhlum a pasal inah a awm tur a ni a, chumi chhung chuan inkaihchhuah tur a ni lo. Thla thum tih hi ni 90 a ni; chumi chhunga inkaichhuak lui chu chang 75 a sawi angin, ‘Sumchhuah’ a ni.
Note : ‘Pasal in’ tih hian, la indang lova nu leh pa ina awm emaw, pasal pual ina awm emaw, mi in luaha awm emaw, an nupaa an awmna apiang chu a huam.

Chang 70
MAKPA HNAMHRUAL CHAT: Miin nupui a sun chuan, a nupui chhungte nen an inzawmna a chah tak avangin, ‘Makpa Hnamhrual Chat’ a ni. Makpa hnamhrual a lo chah chuan nupui dang a neih leh hma chuan pawnpui laksak tur a ni lo. An makpa chuan nupui dang neih leh duh sela, a nupui sun taka man chu la ba si sela, a nupui sun taka chhungte chuan, an makpa hluiin nupui thar a neih theih loh nan, sumhmahruai leh mantang pe thei lo khawpin a man bat kha an thing tur a ni lo. Amaherawhchu, a nupui thar man a pek tlak hmain a hluii man a la bat chu a rul hmasa tur a ni.

Chang 71
NUPUI PAWI KHAWIH: Nupuiin mi pawi a khawihin, a pawi khawih dan azirin a mawhphurtu a hrang thei. Tingthul leh mipat hmeichhiatna kawngah nupui avanga lei chawi tur a nih chuan, a pasal ni lovin, ama man teltu mawhphurhna a ni. Amaherawhc hu, tingthul leh mipat hmeichhiatna kawng ni lo, kawng dangah reng reng chuan, a nupui chawi tur leh tel tur kawngah a pasal mawhphurhna vek a ni.

Chang 72
NUPUI LAKA PAWI KHAWIH: Mi nupui laka pawi khawiha lei chawi chu a pawi khawih a zirin a dawngtu a hrang thei. Tingthul leh mipat hmeichhiatna kawngah nupui lakah miin lei an chawi chuan, a pasal ni lovin, a man teltute dawn tur a ni. Amaherawhchu, tingthul leh mipat hmeichhiatna kawng ni lo, kawng dangah reng reng chuan, nupui lakah miin lei an chawi chuan, a pasala dawn tur a ni.

Chang 73
FANGHMA NO EI: Fanghmano ei chu rulh leh tawh loh tura eiral hi a ni. Nupui tlan kohnaah hian, hmeichhe nu leh pain Tlai emaw, a aia sang emaw an lo phut chuan, chu chu man ba rulh nan hman a ni thin. Man ba a awm tawh loh chuan Fanghmano eia ei a ni thin. Chumi bakah chuan,Sehrui sahchah man te, charsut phawi man te, hmingchhiat man te, inneih nia mipa lamin hmeichhe lam tana a sensote hi Fanghmano ei a ni vek. Sumchhuah nikhuaa chhuak ve tur a ni lo.

Chang 74
HNAM DANG NENA NUPUI PASAL INNEIH: Mizo mipain hnam dang nupuia a neih chuan Mizo Dan angin engkim a kal thin. Anmahni inkarah intiamna bik neih pawh lo duh sela, roluah thu leh fate thuah Mizo Hnam Dan kalhin a ti thei lo. Mizo hmeichhiain hnam dang pasala a neih chuan hnanm dang chhungkuaah a luta ngaih a ni.


Bung - 4 - Nupa Inthen chungchang

Mizo zingah Nupa Inthen Dan chi hrang hrang a awm. Chang 75 MA/MAK Mipain a nupui duh lova a then hi Ma a ni. Tupawhin a nupui a mak chuan, a nupui chu a pasal laka thisen pal a ni emaw ni lo emaw, a man ba zawng zawng a tlak vek tur a ni. A nupui chuan a bungrua leh thuam zawng zawng a chhuahpui vek thei. Nupa an neih chhunga an thawhchhuah dun In leh Lo leh bungruate chu chhungkhat lainaten awm an tih ang angin an sem ang a;annin an sem theih loh erawh chuan khawtlang roreltuten an semsak ang. Hmeichhiain a in lam pan nan sum sen ngai sela,mipain a tumsak vek tur a ni. Nupa la indang lo, nu leh pate nena la awm chu, an thawhchhuah dun pawh Pa angchhunga la awm an la nih avangin Pa ta vek a ni a, insem theih a ni lo. 

Chang 76 
SUMCHHUAH: Hmeichhiain a pasal a duh lova, ama thua a then chuan ‘Sumchhuah’ a ni. Sum a chhuah chuan man pek tawh zawng zawng chu man eituten an pe kir leh vek tur a ni. Man atana tangka aiah bungrua pek ni sela, chumi ngei chu pekkir leh tur a ni. A awm tawh loh chuan a tira an pawm dan ang hu tawk an pe kir tur a ni. Hmeichhiain a thuam leh ama pual  bungrua a chhuahpui thei. Nupui nei laiin nula ngai sela, a nupuiin a pawm duh loh a, a chhuahsan nghal chuan, sumchhuah a ni lovang a, a bungrua mipa ina a luhpui ngeite chu a chhuahpui thei bawk ang. Man bat a awm chuan pek tur a ni. Nula ngai tih emaw tlangval ngai tih emaw hi nula kher emaw tlangval kher emaw ni lovin hmeichhe mutpui emaw mipa mutpui emaw tihna a ni.

Chang 77 
SUMLAITAN: Ngam leh ngama nupa inthen hi ‘Sumlaitan’ a ni. Man zawng zawng pek tlak hnua sumlaitana inthen an nih chuan man eituten an man ei atangin a zatve an pekir leh tur a ni. Mipa chuan man zatve pawh a la pe lo a nih chuan, man zatve tlinna tur a pe ngei tur a ni. Sumlaitan ni mahse, bungrua leh thuam hi then chi a nih ve loh avangin hmeichhia chuan a  chhuahpui vek thei.
Chang 78 
PEKSACHANG: Man pek tawh zawng zawng chhuak leh tawh lo tura inthenna hi ‘Peksachang’ a ni. Peksachang tih cvhuan man atana pek sa chauh a kawk a;hmeichhe bungrua leh thuam a huam lo va, hmeichhia chuan a chhuahpui vek thei. 

Chang 79 
KAWNGKA SULA MAK: Nupui pawm lai neiin hmeichhe dang nupui atan a hruailuhin emaw, nupui thlakna tura hualsa nei emawa a nupui pawm lai a mak chuan, ‘Kawngka sula mak’ a ni. Kawngka sula mak hmeichhia chuan buhbal leh bungbel hmun thuma thena hmun khat a chang thei. Buhbal tih hian ei leh bar leh eizawnna tur a an lo thawhchhuahte leh inchhhung bungrua pawh an pahniha an lo thawhchhuah apiangte chu a huam vek a ni. Roluahtu, nu leh pa in luahtu ngei pawh nu leh poa an thih hnua an nupaa an thawhchhuah dun chu a huam vek a ni. Nupa la indang lo, chhungte dang nena la awm chu a huam lo. Hmeichhia chuan a bungrua leh thuam, hmeichhe pual bik a chhuahpui vek thei.

Chang 80 
UIRE: Pasal nei laiin mipa dang ngai sela, Uire a ni. Uirena hi hmeichhe sualna chungchuang tak a nih av angin a man pek tawh zawng zawng lak kir leh vek tur a ni a, a bungrua leh a thuam zawng zawng a chan vek bawk ang. Pipute atangin,’vun inhlihsak’ em chu an ti ngai lo va, hak lai an chhuahpui thei. Pasal sun, inkaichhuak lova pa dinhmun luaha fate enkawltu pawh, mipa laka a chetsual chuan Uire a ni. Chutianga uire chu, a faten emaw, a pasala chhungten emaw, a tu zawk zawk pawhin an hnawtchhuak thei. A faten hnawtchhuak lova awmpui zel an duh chuan an awmpui zel thei a, khumpui erawh chu a chang thei tawh lo.

Chang 81 
PASAL AWM LOH HLANA CHHUAK :
1) Hmeichhia, a pasal awm loh hlana mahni thua chhuak chu ‘Tlan’ a ni. A pasal lo hawn a, a kohva a haw duh loh chuan ‘Sumchhuah’ a ni. A pasalin a koh duh loh chuan a ‘Ma’ a ni.

2) Hmeichhia, a pasal awm loh hlana a pasala chhungte nen inngeih loh vanga, a pasala chhungter chhuahtir chu a pasal lo haw leh hnua koh tur a ni. A pasalin a koh duh loh chuan a ma a ni. Kohva a haw duh loh chuan sumchhuah a ni. A pasal lo haw hmain a tu zawk emaw lo thi sela, mahni thua chhuak chu Sumchhuah a ni a, Pasal chhungte chhuahtir chu mak a ni.

Chang 82 
ATNA AVANGA INTHEN: Nupa tu emaw zawk lo a sela, inthen tura ngaih a ni lo. Kum thum (Thla 36) chhung chu inenkawl ngei ngei tur a ni. Amaherawhchu, kum 3 hnuah pawh a reh loh va, inthen loh theih a nih loh chuan, Peksa changa inthen theih a ni. Kum thum hmaa mipain a then chuan a ma a ni a. Hmeichhe chhungten loh theih lohna avanga an lak
chhuah chuan Sumchhuah a ni.

Chang 83 
NUPUI FANAU CHHUAHSAN: Nupui nei laiin nupui atan hmeichhe dang a duh zawk avangin inthenna thu pawtchata, a nupui a chhuahsan chuan ‘Nupui fanau chhuahsan’ a ni. Nupui fanau chhuahsantu chuan a chhuahsan ni atangin a in leh lo a chhuahsan chu a chang ang a, a fate ta a ni ang. Fa nei, a fate nu chu chang 102 a sawi angin a fate enkawltu a ni. Fa nei lo an nih a, an in leh lo chu an nupaa an din a nih chuan, anupui ta a ni. Nupui fanau chhuahsantu chuan inthennna chu tichiang lo leh pawtchat lova nupui fanau a chhuahsan a, nupui fanau lakah a mawhphurhna pawh engmah ti duh lova kum thum (Thla 36) a awm chuan Nupui fanau chhuahsan a ni.
Note : In leh lo tih hian,chhungkuaa thil neih zawng zawng a huam.

Chang 84 
NUPUI FANAU TLANBOSAN: Nupui nei laiin nupui dang neih duh vang ni kher lovin, chhan awm lova a zinnaah emaw, a hnathawhnaah emaw, eng vang pawhin rei tak awm sela, a nupui fanau laka a mawhphurhna pawh engmah ti lo leh chin hriat lohva kum thum chhung a awm chuan ‘Nupui fanau tlanbosan’ a ni. Chumi hnuah a lo hawn leh pawhin, nupui chuan a lo duh tawh lo thei. A nupuiin a duh tawh loh chuan a in leh lo a chan ang a, a fate ta a ni ang. A fate nu chu chang 102 a sawi angin a fate ta a ni ang. An tuten pasal pawh lo nei sela, pusum kha a pu aiah an piin a tel thin. Fa nei lo an nih a, an in leh lo chu an nupaa din a nih chuan, a nupui ta a ni.

Chang 85 
HMEICHHE BUNGRAW LAK: Uirena tih lohah chuan, engti kawng pawhin nupa lo inthen sela hmeichhiain a bungrua a la kir leh vek thei. Hmeichhe bungraw laknaah mipa bungrua lo tel palh sela, in pek kir leh mai tur a ni a, rukru anga puh theih a ni lo. Bungrua lak hian mipa lam leh hmeichhe lam hriatpuitu fel tak an awm tur a ni.

Chang 86 
ZANGZAW: Mipa. vanduaina avanga mipa thei lo hi ‘Zangzaw’ a ni. Zangzaw chu inenkawl nan thla thum nghah tur ani. Thla thum thlenga nupui a pawl theih loh chuan, a nuipui chu peksachangin a kal thei a, thla thum nghak zo lova kal chu sumchhuah a ni. Hmeichhiain a pasal chu Zangzawah puh sela, a puhna chu a dik loh chuan, hmingchhiat man chawitir theih a ni. Chumi bakah mipain a nupui chu a pawm duh loh chuan Sumchhuahin a kal tur a ni.

Chang 87 
CHHUPING: Hmeichhia, vanduaina avanga chhuping pasal pawl theih loh chu, inenkawl nan thla thum nghah tur a ni. Thla thum hnuah pawh pawl theih loh a la nih fo chuan, Peksachanga kaltir theih a ni. A pasalin thla thum tlin hmaa a chhuahtir chuan a ma a ni. A nupui pawhin thla thum a nghah duh loh chuan sumchhuah a ni.

Chang 88 
NUPA INPAWL DUH LO: Inneih atangin mipain a nupui pawl duh lo sela, thla khat chhung nghah tur a ni. Thla khat hnuah pawh a la pawl duh loh fo chuan, a nupui chu a chhuak thei a, a pasal chuan man zawng zawng a pe tla vek tur a ni. Chutiang bawkin hmeichhiain a pasal pawl a duh loh chuan thla khat hnuah a chhuak ang a, man zawng zawng a pe kir vek ang.

Chang 89 
NUPUI TLAN KOHNA: Hmeichhia, pasal nei lai chu eng vang pawhin a pasal hnena awm duh lovin ama chhungte hnen lamah awm se, Tlan a ni. Tlan kohna chu an tlan chhan a zirin Rs.5/- atang Rs.20/- thleng a ni thei a ni.

Chang 90 
SAZUMEIDAWH: Tlangvalin man awm lovin hmeichhia an chhungte remtihnain nupuiah neih duhin luhkhung sela, hun eng emaw
chenah duh lovin chhuahsan leh ta se la, Sazumeidawh a ni. Chutiang Sazumeidawh chuan, eng pawh lo thawk chhuak mah se, a luhpui bak chu engmah a chhuahpui thei lo.

Chang 91 
NUPA INTHEN FATE DINHMUN: Mizote hi pipute atang rengin Pa lam atanga chi kal a nih avangin fate chu Pa ta an ni. Nupa an inthen chuan, an fate kum thum tling lo chu Nu hnenah an awm thin. Nu lam chuan hnute hne lai chu pa hnenah an hruai thin. Kum thum tling lo chu pain lakluih loh tur a ni a. Nuin pa hnenah a hruai loh pawhin fa chu pa ta a nih avangin enkawl thuah Pain mawh a phur. Kum thum tling tawh erawh chu, Pa hnena awm tur an ni a; nu hnena awm zawk an nih pawhin nuin chawm man a beisei thei lo. Fate enkawl thuah erawh chuan, englai mahin Pa a inthiarhlim thei lo Fatlum erawh chu nuin a tulpui peih chuan pain a chuh buai thei lo va, an fa dangte pawh an inbiakrem dan azirin Nuin a awmpui thei. Duhthlanna hmang thei an nih hnjuah chuan, an faten an awmna tur duh an thlang thei. An fate chu khawiah pawh awm se, nupui pasal neih thuah chuan pa chan leh mawhphurhna a ni reng.


Bung - 5 - Saphun

Chang 92 
SAPHUN: Hman laiin Mizo zingah hnam hrang hrangin ‘Sa’ biak dan an nei hrang vek a. Miin a hnam kalsan a, hnam dang sa biak zawm tur leh an hnam vuan tura a va intulut hi ‘Saphun’ a ni. Chutianga mi dang ‘Sa’ va phuntu chuan a ‘Sa’ chu a va be ve ta a. Chu bakah hnam nihna pawh a vuan tel tihna a ni.

SAPHUN DAN CHI HRANG HRANG A AWM:
1) Fahrah nih vangin : Chhungkhat laina belh tur mumal nei loten hnam dang Sa an phun thin.

2) Laina siam nan : Khual lam hlaa awm ten laina hnaivai an neih lohna hmunah awmhmun bengbelin khawsa sela, laina bul hnai siam nan hnam dang Sa an phun thin.
3) Chak loh zawk vangin : Indonaa sala mante leh dinhmun chhiat avanga mi chak leh thil tithei zawk hnena intulutte chuan a lo rei hnuah an awmna hmuna an va belhte Sa an phun thin.
4) Fa dam thei loten fa an dam theih nan hnam dang Sa an phun ve bawk thin.

Chang 93 
SAPHUN DAN: Mi tupawhin mi dang Sa a phun dawn chuan Sa phuntu leh a phunna tur remtih tawnna a ngai a, chutianga remtih tawnna an neih chuan, hriatpuitu awmin an puangchhuak a. Saphun an tipuitling thin.

Chang 94 
SAPHUNTE DINHMUN: Mi tupawhin mi dang Sa a phun chuan, a phunna chhungkuate chi leh kuang nihna a lo nei ve ta a ni.

Chang 95 
SAPHUN TICHAT: Saphun hi a tu lam lam pawhin an tichat thei. 


Bung - 6 - Fa-a siam ( Adoption )

Chang 96 
FA-A SIAM CHHAN: Fa nei loten midang fa an fa atan an siam thei. Faa siam dan chu kawng hrang hrang a awm :

1) Fa nei loten fa an duh vang : Fa nei loten fa an duh avangin an fa atan mi dang fa an la thin.

2) Chawmtu neih loh vang : Chawmtu leh enkawltu bulbal nei loten an lo bawrhsawmin emaw, an lo upain emaw, anmahni enkawltu tur mi dang an fa atan an la thin.
3) Fahrah nih vang : Chawmtu leh enkawltu nei lo fahrahte chu miin an fa atan an siam thin.

Chang 97 
FAA SIAMTU LEH SIAM TUR DINHMUN: Faa siamtu tur puitling leh faa a siam tur naupang dinhmun chu a hnuaia sawi ang hi a ni:
1) Faa siamtu : Naupang, mahni faa siamtu tur chu mi pangngai, rilru fim a ni ngei tur a ni a; nupa an nih chuan an nupaa remtih
dun a ni ngei tur a ni.
 

2) Kum inthlauhna : Faa siamtu tur puitling leh faa a siam tur naupang chu kum 21 aia tlem lovin an inthlau ngei tur a ni.

3) Naupang Nu leh Pa : Faa siam tur naupang chu a nu leh pa an la dam chuan an nupaa remtih dun ngai a ni tur a ni a; nu emaw pa emaw chauh pawh dam se, a remtihna lak ngei tur a ni. Naupang nu leh pa chu awm hrang pawh ni se, an remtih dun a ngai tho va;amaherawhchu, a nu emaw, a pa emaw chu, a fa ngaihsak lova tlanbosan a nih chuan, a awmpuitu zawk remtihna lak tur a ni.

4) Nu leh Pa nei tawh lo : Faa siam tur naupang chu nu leh pa  nei tawh lo a nih chuan, a enkawltuin emaw, a laichin hnai ber emawin faa siam phalna a pe tur a ni.. 

Chang 98 
FA-A SIAMNA LEHKHA: Faa siam hi a siama leh a siamtu hming chiang taka ziak tur a ni. Chu lehkhaah chuan a hnuaia sawite hian an hming an ziak(sign) tur a ni.
1) Faa siam (Hming ziak thei a nih chuan )
2) Faa siamtu
3) Faa siam naupang Nu leh Pa
4) Nu leh Pa an awm loh chuan, an laichin bulhnai ber emaw, a enkawltu emaw;
5) Hriatpuitu puitling pahnih bakah Khawtlang roreltu.(Faa siamna lehkha Form-2 na en rawh)

Chang 99 
FA-A SIAM DINHMUN: Naupang chu faa siam a nih tawh chuan, fa tak nen a dinhmun a thuhmun a ni.

Chang 100 
FA-A SIAM CHUNGCHANGA KAM TAM MAN: Faa siam chungchangah hian, mi tupawhin sawi loh tur sawiin mi pawi sawi sela, chhungkua a tihkhawloh theih avangin chang 144-a kam tam hremna anga hrem theih a ni.



Bung - 7 - Enkawltu nihna (Guardianship)

Chang 101 
ENKAWLTU: Chhungkaw pa ber chu, chhungkaw mawhphurhna la thei lova a awmin emaw, a thihin enmaw, chhungkaw mawhphurhna latu apiang chu Enkawltu(Guardian) a ni.

Chang 102 
FATE ENKAWLTU ATAN NU:

1) Nu dinhmun : Chhungkuaa Pa ber a thih chuan a nupui chu chang 181(1)-a sawi angin, Pa dinhmun luaha fate enkawltu a ni. A fate leh a tute chungchangah pawh pa dam laia pa dinhmun luahin, fate man teltu leh tute pusum eitu a ni. Hetianga tu leh fate enkawl thei Nu chu, nu dik leh rinawm, nu zahawm leh chhuantlak nu thianghlim a ni. Chutiang a nih zawh loh erawh chuan chanvo engmah a nei thei lo.

2) Roluah thuah : Pasal sun chu, a fate nen khawsa an nih chuan pa dinhmun luiaha enkawltu a nih avangin Roluah chungchangah pawh tuma tihbuai theih a ni lo. 

3) Thurochhiah chungchang : Pa ro, in hmun leh huan te, ram leh thil dang eng pawh, Nu kuta awm a ni. Pa-in ro a sem tawh pawh, Nuin a fate a awpkhawm chhung chuan, nu kuta awm a ni. Amaherawhchu, a fate indan hunah emaw chhungkaw inthendarh a lo tul hunah emaw chuan, nu chuan pa ro sem tawh dan kha a ti danglam tur a ni lo.

4) Chhungkua chhuahsan lui fa dinhmun : Pa a thih hnuah nuin a fate a awpkhawm laiin, a fate zinga mi, tu pawhin a nu remtih loh chungin a chhungkua chhuahsan lui sela, pa dam laia chhungkaw chhuahsan lui ang a ni. Intuithlar an nih chuan chang 190(1) a sawi ang zulzuiin ro chungchangah chanvo engmah a nei lo.

5) Fate hnena pek theih loh: Nu hriat loh hlanin pa rokhawmtu nihna chu fate hnenah pek theih a ni lo. Nu hriatpuiin faten pa rokhawmtu nihna an neih pawhin, a indan hma chuan pa rokhawmtu nihna neitu chu nu kuta awm tur a ni.

6) Fate puala pawisa dah : Pain a fate mimal pualin tangka dah hran bik nei sela, Nu hova awmkhawm an nih chhung chuan a dah hransaka chuan nu thu lo chuan deh chet tur a ni lo.

7) Enkawltu atan nu hnunung : Pain fapa nei lovin fanu chauh nei sela, a fanute chuan pasal an neih hnuah an nu chu thi sela, a thih hnuah pa chuan nupui dang nei leh sela, pa chu thi leh si sela, a nupui thar chu pa dinhmun luaha ro enkawltu a ni. Mipa laka a chetsual erawh chuan chanvo engmah a nei lo.

Chang 103 
ENKAWLTU NI THEI DANGTE:

1) Enkawlltu atan fa : Enkawltu ni lai mek.Nu a thihin, a fate puitling zinga upa ber chuan chhungkhata khawsaho an la nih chuan hotu chan a chang ang. Chu chuan chang 179 leh 180 -a roluah dan a tidanglam lo.

2) Enkawltu atan mi dang : Fa puitling nei lova nu leh pa an thih chuan, an fate jpuitlin hmaa enkawltu atan a hnuaia mite hi ruat theih an ni:
a) Naupang pi leh pu (mipa lam)
b) Naupang Pami (naupang pa unau)
c) A chunga (a) leh (b) sawi ang hi an awn loh chuan enkawltu ini thei indawt dan chu hetiang hi a ni :
(i) Naupang pi leh pu (hmeichhe lam)
(ii) Naupang pu (naupang nu nuta)
(iii) Naupang ni ( naupang pa farnu)
(iv) Naupang nu laizawn
(v) A chunga sawi te hi an awm loh chuan, roreltuin a awm apiang a ruat thei. ‘Pi’ tih hi pasal dang nei tawh a nih chuan, enkawltu a ni thei lo.

Chang 104 
ENKAWLTU MAWHPHURHNA:

1) A tih turte: Chang 102(2) anga naupang enkawltuin enkawlna kawngah thuneihna a neih chu :
a) Naupang chungchang : Enkawltuin Pa chan changin naupang himna leh an tana thatna tur thilah chuan, naupang chungah thu a nei.
b) Ro chungchang : Tam bar chungchangah leh naupang thatna kawngahm loh theih loh thilah chuan,naupang ro tawh chet theih (moveable) tenau deuh chu, roreltu phalna la hmasa lo pawhin tihral theih a ni.

2) A tih loh turte: Chang 103 (2) anga enkawltuin naupang enkawlna chungchangah tih loh tur chi hrang hrang a neih te chu :
a) Enkawltu chuan ama hamthatna turin a duh duhin naupang ro a tiral thei lo.
b) Roreltu phalna lo chuan enkawltu chuan naupang ro thil lian deuh leh khawih chet theih loh chi (immoveable) chu, hralh te, hman te, thil dang nena inthleng te, mi pek te, engti kawng mahin a ti thei lo.
c) Roreltu phalna la tur pawhin chang 103 (2)-a sawi, emkawltu ni thei dangte nen inrawn tlang hmasa lo chuan, enkawktuin amahin engmah a ti tur a ni lo.

Chang 105 
RORELTUIN ENKAWLTU A THLAK THEI:
Rorelltuin enkawltu chang 103 (2)-a mite chu enkawltu ni tlak a nih lohzia fiahna tha tawk a hmuh chuan a paih thei a, chang 103 (2) -a sawi zinga mi a ruat thar thei. Enkawltu thlakna chungchangah thubuai a kal chua, a enkawla te sum leh pai hi tuman thubuai senso atan an hmang thei lo.


Bung - 8 - Inngaih leh Sawn pai thu

Chang 106 
INNGAI: Nupa ni lo, hmeichhia leh mipa inpawl hi ‘inngai’ a ni.

Chang 107 
SAWN CHUNGCHANG:

1) Sawn: Hmeichhiain a pasal ni lo, midang laka fa a hrin hi Sawn a ni. Hmeichhiain chutianga nau a pai chuan Sawn pai a ni a; mipain chutianga fa a neih chuan Sawn thlak a ni.Pa bik hriat lohva nau piang chu Falak a ni.

2) Sawn man: Miin sawn a thlak chuan sawn man a pe thin. Sawn man chu Cheng Sawnli (Rs.40/-) a ni thin. Sawn man chu lei chawi leh fa tlanna a ni a. Sawn man ba a awm ngai lo.Amaherawh chu, sawn pai chu thla thum a thlin hma chuan sawn man a awm thei lo; thla thum a thlin erawh chuan a chhiat pawhin sawn man a bo thei lo.

3) Sawn man pek dan: Sawn paitu lamin sawn man an thing thina, sawn thlaktuin a pe thin.Sawn thlaktuin sawn man a pek duh loh
chuan. Pa a nihna a hauh thei lo; fa chu nu ta a ni.Amaherawh chu, sawn man chu thin loh vanga pek loh a nih chuan, sawn thlaktu
chu pa a nihna a bo thei chuang lo.
 

4) Sawn nawn : Hmeichhia in a sawn paina lakah bawk sawn a pai leh chuan, Sawn mawn a ni a:Sawn nawnin man a nei lo va:sawn thumnaah erawh chuan sawn man a awm leh thin. Chutiang a inkarthlaka kal a ni.Sawn chu phir pawh nise, sawn man a pung chuang lo.

5) Sawn hruai: Sawn chu enkawl a ngaih chhung chuan a pa hnenah an hruai thin.

6) Nu hnena sawn awm theih chin : Sawn chu kum thum a tlin hma chuan a nu hnenah a awm tur a ni.Kum thum a ral hma chuan, a nuin pasal neiiin emaw, chhan dang vang emawa kalsan a nih loh  chuan, a pain a la lui thei lo.

Note : Sawn bel : Miin sawn a thlak chuan, a sawn thlaknae hnenah Sawn bel, a zu awmin a pe thin. Anni chuan an duh ang
angin an theihthang thin. Sawn bel hi ek a nih loh chuan a aiah Rs.1/- an lo inpe thin.

Chang 108 
SAWN THLAK INNEI ZUI: Tlangvalin sawn a thlakna a neih chuan, chang 65-a sawi angin man bakah Sebomawh, cheng Sawmhnih (Rs.20/-) (Tlai) a pe tur a ni. Rai atanga thla thum tlin hmaa an inneih chuan, Sebomawh a awm thei lo. Hetiang innei zui fate chu inneih hmaa piangte pawh sawn an ni lo.

Chang 109 
FA TIHBAWWLHHLAWH MAN: Hmeichhe nau paiin, a nau paina ni lo, mipa dang ngai sela, Fa tibawlhhlawh a ni. Fa tihbawlhhlawh man chu a hnuaia mi ang hi a ni :

1) Fa tihbawlhhlawh man Rs.40/- leh Uire : Hmeichhia pasal nei, fa tibawlhhlawh man Rs 40/- (Sial), a pasal lakah a chawi ang a, a mah chu uire a ni bawk. Inthen hnua fa tibawlhhlawh erawh chu Uire a ni lova, fa a tihbawlhhlawh man a fa pa lakah a chawi ang.

2) Sawn tihbawlhhlawh man : Sawn tihbawlhhlawh man chu a pai atanga thla thum tlin hma pawh ni se, hmeichhia chuan a tihbawlhhlawh man Rs 40/- a fa pa lakah a chawi ang.

Note : Fa tihbawlhhlawh hian a chetsualpui mipa lam a khawih lo.

Chang 110 
KHUMPUI KAI MAN: Chhungkaw lu ber mutna chu ‘Khumpui’ a ni. Hmeichhe beisei avanga khumpui leh a bul hnaia va kal leh awm man an nih chuan Khumpui kai a ni.. Khumpui kai chu khumpui atanga ban phak chinah chauh man theih a ni. Khumpui kai man chu Sial a ni.

Chang 111 
KHUM TIHBAWLHHLAWH MAN: Hmeichhia leh mipa , mi khumah inpawl sela, ‘Khum tibawllhawh’ an ni. Khum tihbawlhhlawh man chu Tlai a ni. Khum tihbawlhhlawh hian khum chauh ni lovin, mi ina hmeichhia leh mipa inpawl hi a huam a ni.

Chang 112 
LAWITHLEM: Lawithlem chu mi nu, a pasal awm loh hlana a pasal anga lang tura kawng hrang hrang hmanga mutpui hi a ni. Lawithlemtu chu hrem theih a ni. A pasalin a nupui chu a pawm duh loh chuan, Lawithlemtu chuan sum a chhuahsak tur a ni.Lawithlem tuma hlawhtling lo pawh lawithlem anga ngaih a ni.

Chang 113 
THLIM: Mipa in hmeichhia pasal pawm lai nei, a muhil lai a pasal awm loh hlana a pasal lema changa a lo pawl chuan ‘Thlim’ a ni. Thlim hi Lawithlem ang bawk a ni a, a hremna pawh a thuhmun.

Note : Lawithlem leh Thlim hi suahsualna chungchuang tak a nih avangin, hman lai chuan a titu beng emaw, hnar emaw hlehsak a ni thin. Hetianga hlep tur hian, Chem hmang lovin ‘Tlahthi’ an hmang thin.

Chang 114 
INTIAM: Nupui nei lai leh hmeichhe dang emaw pasal nei lai leh mipa dang emaw innei tura inberemin, a bawhchhetu zawk chu tangka emaw, thil eng emaw chai tura inberem chu Intiam a ni. A bawhchhetu zawk chuan an intiamna ang ngeiin a chawi tur a ni.

Chang 115 
DAWNPUANPHAH: Nula nu leh paten an fanu pasal atana an duh tlangval leh an fanu chu an remtihnain hmeichhe inah mut duntir sela, ‘Dawnpuanphah’ a ni. Zawl puan phah an ti bawk. Tlangvalin a neih leh duh loh chuan Sial a chawi ang.

Chang 116 
HNUTE DEH:

1) Nula hnute deh : Nula hnute pawng deh chu lei chawi theihna a ni a, Tlai thlenga chawiti theih a ni.

2) Mi nu hnute deh : ‘Mi nu’ tih hi hemi thuah hi chuan pasal pawm lai nei emaw , pasal sun, fate awpa, pa chan changa awm emaw a ni. Mi nu hnute deh chu Sial thlenga chawitir theih a ni.

Chang 117 
PAWNFEN ZAR: Hmeichhe pawnfen zial that emaw, thleh that emaw, a dah that emaw, mi dang hmuha zar pharhsak chu amah
tihmualphona a nih theih avangin Tlai thlenga chawitir theih a ni.

Chang 118 
RAIZEP: Hmeichhia, nau paiin , a nau pai chu zepin, a fa pa ni lo, mi dang pasalah nei sela, Raizep a ni. Raizep chu hriat chhuah a nih chuan a pasal chuan a hnawtchhuak thei a, a man zawng zawng a phih chhuak vek thei. Raizep chungchang a lei chai theihna leh a fa dinhmun chu hetiang hi a ni.

1) Fa tihbawlhhlawh man : Hmeichhia chuan a nau pai chu a fa pa hrilh hauh lova pasal nei lui a nih emaw, mipa dang ngai emaw a
nih hriat chhuah a nih si chuan, chang 109(1)-a sawi angin , a fa pa tel turin fa a tihbawlhhlawh man a chawi tur a ni. Amaherawhchu a fa pa chuan a hriat hnu pawha engmah a sawi loh chuan nau pian hnuah chuan fa tihbawlhhlawh man sawi theih a ni lo.

2) Raizep fa dinhmun : Raizep chu hriatchhuah a nih a, a fa pain a fa chu, fa atana a duh chuan sawn man pein a chang thei. A fa chu lak nghal a duh chuan a la nghal thei a, a lak nghal duh loh chuan, naute nu chhungten sawn dinhmun angin kum thum tlin hma chuan an enkawl tur a ni. Naute chu a pain a duh lohva, anu pasalin a fa atan a duh chuan a nei thei. A pawm duh loh erawh chuan a nu chhungte ta a ni.

Chang 119 
ZEN: Mipain hmeichhia mutpui tumin zanah a mut hmunah va kal sela, ‘Zen’ a ni. Zen chu in chhungah a awm lai man a nih a, a hlawhtlin loh chuan, Tlai thleng a chawitir theih a ni.

Chang 120 
MI NU THLEM: Mi tupawhin mi nu, pasal pawm lai nei, pawl tuma a thlem chuan, Tlai thlenga chawi tir theih a ni.

Chang 121 
MAHNI BUL LEH BAL NGAIH: Pipute chuan, pafa inngai an awm chuan thlawhhma lama pa chhiatnaah an ngai a, khua pawh tikhenga ngaih a nih avangin, an pahnihin , khawtlangin tuiin an leih thin. Mizo danah chuan, mahni bul leh bal ngaih hi thil zahthlak tawpkhawk a ngaih a ni.

Chang 122 
MI A MUTPUI: Mi â mutpui hi thil mawi lo leh zahthlak tak leh sual lian tak a ni a, mite endawng hlawhna a ni. Hemi dana ‘Mi â’ tih hi rilru lama mi pangngai chen lo hi a ni.


Bung - 9 - Thubuai awmtheihna tlangpui

Thubuai awmtheihna chi hrang hrang, ahnuaia miah te hian, lei chawite chu ‘Salam’ tih chauh lo chu a tuartu lam chan tur a ni.

Chang 123 
KUTTHLAK:
1) Kuthlak naran : infiamna leh intihpalh naran ni lova, awng dang vanga miin mi dang chunga kut a thlak chuan, a thu awm dan a zirin, roreltuin kutthlaktu chu a awm tawk a chawitir thei. Amaherawhchu , hnar intih thisak satliah mai chu Mizo Dana kutthlak a tling lo. 

2) Hliampui tuar khawpa kutthlak : Miin, nunna atana hlauhawm khawpa mi dang taksa englai pawh a tihnat chuan Hliampui tuar khawpa kutthlak a ni. Hetianga kutthlaktu chu a pawikhawih dan a zirin hrem theih a ni.

3) Hliampui tuar khawpa kutthlak palh : Miin a tum reng vang ni lova, a chunga chang 123 (2) anga kutpalh a tuartir chuan a tul dan  azirin a enkawlna atan roeltuin kuttlhlak palhtu chu a awm tawk a pektir thei.

Chang 124 
INRALPALH: Tum reng vang ni lo va, sa kah tumin, sa emaw tia mihring a kahhlum palh te, sa emaw tia feia khawh tumin mihring a khawhhlum palh emaw, kawng anga intihhlum palh emaw te hi ‘Inralpalh’ a ni. Tun hma chuan hetiang thila inbiak remna an siam chuan, a ralpalhtuin Sialin a thisen a, puandum leh puanngoin a tuam bawk thin. An inbiakremna anga an inngaidam tawh chuan thuchhiaa lak theih a ni tawh lo. Amaherawhchu, ngaaihdam a nih tawh chuan an inbiakremna ang chu an zawm ngei tur a ni thung. Tun hnuah erawh hi chuan Siala in thisen kher lo pawhin chumi zul zui chuan inbiakremna siam theih a ni. Chutianga inbiakremna chu hretu pahnih aia tlem lo neiin ziaka siam theih a ni, An inbiakremna anga an inngaihdam tawh chuan, thu chhiaa lak zui theih a ni tawh lo.

Chang 125
TUAL THAT: Tum lawk reng mi tihhlum chu tualthat a ni. Tualthat hi sualna vawrtawp a nih avanginhman lai Mizo zingah chuan, tualthattu chu a thaha chhhungten an thah let ve pawh a thiang a ni. Amaherawhchu lal supui a vawn hman chuan a him a ni.

Chang 126 
INSUAL: Mi, thinriam in bei hi ‘Insual’ a ni. mi an insualin ruh tliak leh hliam na deuh te a awm loh chuan engmah thubuai a awm zui ngai lo va. Thisen chhuah leh intihnat thuah erawh chuan a thu azirin hrem theih a ni.

Chang 127 
INVEL: Mi tupawhin thinrim vanga dawi zawk chunga kut a thlak hi Invel a ni. Invelh hian a thu azirin lei akuai thei. Thisen chhuah leh intihnat dangah chuan chang 123 angin hrem theih a ni.

Chang 128 
NUPUI VELH:
1) Miin a nupui hliam tuar khawpin vel sela, a nupui chu tlanin, haw duh ta lo sela, sumchhuah ni lovin ‘peksachang’ angin a kal thei. Kutthlaktu chu hrem theih a ni.
2) A nupui velh chu mi inah tlan lut sela, a tlan luhna in neitu chuan thlavang hauhvin a pasal chu lo dang sela, chu pawh chu zah zo lovin a pasalin a umzui zel chuan, in neitu chuan eng ang pawhin kut lo thlak mah sela, lei a kuai lo. In neiu ni kher lo pawh a lo awm remchang apiangin in neitu aiawhin an lo chhan thei. A chhantu chungah pawh kut a thlak chuan hrem theih a ni. In neitu chuan a um luttu chu kut thlak lova thu buaia a lak zawk chuan, a thu awmzia azirin chang 130 anga rel tur a ni.
3) Miin a in chhungah emaw, hmun dangah emaw pawh a nupui vel sela, chhan ngai a nih chuan tupawhin chhan theih a ni.

Chang 129 
NAUPANG INSUAL: Naupang insual hian dan naranin lei akuai lo va, thelh tur a ni.An intihnat erawh chuan, a thu azirin atinatu chhungte chuan a enkawlna senso zatve tal a tum tur a ni. Naupang insuala puitling lo inrawlh ve hi thil mawi lo tak a ni.a ngam lotu zawk chhungte khan lo chhanin, amah veltu chu lovel ve thung sela, an velh nat dan azirin hrem theih a ni. 

Chang 130 
THINURA MI LUHKHUNG: Thinrim avanga mi an Ina luhkhung emaw, inhumhimna tura ngamtlak ina tlan lut va luhkhung zui emaw hi ‘Thinura mi lukhung’a ni. Thinura mi luhkhung hi chi hnih a awm.
1) Tawngkaa thinur hrikthlak tuma luhkhung : Dan naranin mi chunga thinurna chu palai thlaka sawi fel thin a ni. Insawirem tumna
vang ni lo va, mahni thinurna hrikthlak tuma mi luhkhung chu lei chawitir theih a ni.
2) Thinur vanga kutthlak tuma luhkhung : Miin thinur vanga kutthlak tuma mi dang luhkhung chuan, in neituin emaw, a chhunga lo jawm mi tupawhin a luhkhungtu laka inven nan a luhkhungtu chungah kut pawh lo thlak sela, lei a kuai lo. Thinur vanga kutthlak tuma mi luhkhungtu chu hrem theih a ni. Luhkhung tih hian Inchhung bakah a kawtlai chin pawh a huam a ni.

Chang 131 
MI NGAITHLA RU LEH BIH RU: Mi in chhunga ti ti leh inbia lo ngaithlatu leh lo bih ru chu lei chawitir theih a ni.

Chang 132 
IN-AUH DUH DAH: Khawlaiah emaw, in chhungah emaw, khawi hmunah pawh mualpho theihna tura, zahpah lo leh duhdah tak mi auh hi ‘In-auh duhdah’ a ni. Chutianga tupawhin mi a auh duhdah chuan lei chawitir theih a ni.

Chang 133 
VANTLANG TAN HNAWKSAK: Vantlang tana hnawksak chu heng a hnuaia sawi enga pawh hi a ni.
1) Khawlaia ruih mualpho.
2) Mi tibuai zawnga bengchheng siam.
3) Vantlang leh mimal tana rimchhe siam
4) Zahpah leh pawisak nei lova khawlaia khawsak
5) Khawlaia mi dang pawng vau
6) Vantlang emaw, mimal emaw tana hnawksak leh huatthlalaa awm. Khawtlang leh vantlang tana hnawksaka awm chu roreltuin a hrem thei.

Chang 134 
1) RUKRUK : Khawi hmuna mi pawh, eng hunah pawh, a neitu remtihna ni lova, a hriat loh hlana a thil neih lak hi ‘Rukruk’ a ni.
Tum lawk reng vang ni lova, hmuh remchan leh tawh remchan vanga thil lak ruk mai ching hi ‘Kutkem nei’ a ni a, Kutkem neih pawh rukruk chi khat a ni.

2) RAWK : Eng hunah pawh, mihring chenna inah emaw, in dangah emaw, a neitu hriat lai ngei emaw, hriat loh hlan emaw pawha in tichhia a, thil eng pawh la lui hi ‘Rawk’ a ni. 

3) SUAM : Mi tupawhin, mi thil neih it vanga, kalkawnga kal emaw, chawl emaw, riahbuka awm emaw, ina awm emaw, sawisa a, an thil neih laksak hi ‘suam’ a ni. A chunga sawi anga mi thil neih laksak reng reng, hmuhchhuah leh a nih a, a titu manchhuah a nih bawk chuan, thil bo chu lak kir leh a , aneitu pek kir tur a ni. a thil bo chu hmuhchhuah a nih a, a titu manchhuah a nih loh chuan, a thil bo hmuhchhuah chu a neituin a la kir leh tur a ni. A titu manchhuah a nih a, a thil bo chu hmuhcchuah a nih loh chuan, thil bo hu tawkin
a tituin a rul leh tur a ni. Hetian thilsual titu chu a thil sual tih phu tawkin roreltuin a hrem thei.

Chang 135 
PAWNGSUAL:
1) Mipain hmeichhia a duh lo chung, chakna hmangin emaw, kut thlakin emaw, vauin emaw, bumna hmangin emaw, pawl tuma a khawih chuan a hlawhtling emaw hlawhtling lo emaw, a ‘pawngsual’ a ni.

2) Hmeichhiain, amah pawngsualtu chungah eng ang pawhin kut lo thlak sela, lei a kuai lo. Hetianga pawngsualtute chu lei chawitir theih a ni.

Chang 136 
KUM TLING LO MUTPUI: Mipa in hmeichhe naupang, than thi la nei lo a pawl chuan, ‘Kum tling lo mutpui’ a ni. Chutianga mutpuitu chu Roreltuin a hrem thei.

Chang 137  
HMINGCHHIAT MAN: Miin dawta mi nih lohna nia a puhte, a tih loh pui tia a puhte avanga lei chawi chu ‘Hmingchhiat man’ a ni. Chutianga hmingchhiat man chawi theihate chu uire-a inpuhte, inngaia inpuhte, khawhring neia inpuh te, eirua inpuhte, dawithima inpuhte leh kawng dang, engti kawng pawha hmingchhiat theihna zawnga inpuhte hi a ni. Mi tupawhin dawta mi tih hmingchhiat chuan a hmingchhiat dan azirin Roreltuin a awm tawkin a hrem thei. 

Chang 138 
INTIAMNA BAWHCHHIA: Mi tupawhin eng thilah pawh, mi dang nena intiama, chu intiamna chu a bawhchhiat leh si chuan , a
intiamna azir zelin roreltuin a hrem thei.
 

Chang 139 
LEIBA: Miin a leibat reng reng, pek hun tura a pek loh chuan roreltuin a pung awmin emaw, pung awm lovin emaw a rulhtir thei.
Leiba hi a battirtuin a thin har vang emaw, thildang vangin emaw, ngaihdam a nih loh chuan, engtikah mah a ral thei lo.

Chang 140 
THAM: Mahni duh zawng tihhlawhtlintir tura tihsak theitu hnena thil engpawh pek hi ‘Tham’ a ni. Hmasang atangin Mizo zingah thamna pek emaw lak emaw chu thilsual taka ngaih a ni.

Chang 141 
MI DANG THILNEIH TIHRAL: Mi tupawhin, mi dang bungrua a hawh emaw, a kawlsak emaw, a enkawlsak emaw, a neitu remtihna lova a tihral chuan, roreltuin a phu tawkin a chungthu a rel thei.

Chang 142 
MI BUM: Mi tupawhin, mi dang a bum avanga mi dang tan channa emaw, chhiatna emaw, tuarna emaw a thlentir chuan, a bumtu chu a bum dan azirin Roreltuin a hrem thei.

Chang 143 
MI INA LUT RU: Mi tupawh pawikhawih tumin mi inah lut ru sela,  pawi khawih hman lo mahsela, chawitir theih a ni.

Chang 144 
KAM TAM MAN: ‘Kam tam’ tih hi mi dang chanchin sawi tul lo, mi tihmingchhe thei zawnga vawrhdarh te, thu mu hnu sawi tul lo, mi timualpho zawnga sawi te, thil dik pawh ni sela, sawi tul tawh lo sawi te hi a ni. Kam tam man chu Roreltuin a thu a zirin a awm tawk a chawitir thei.

Chang 145 
CHAWM MAN: Mi baihvaiin, mi chhungkua bel sela, inremna siam a nih loh chuan mi baihvai chu a duh hun hunah a chhuak leh thei a. A chhuak leh a nih pawhin a awmnate chuan, chawm man an thing thei lo va, ani pawhin thawhchhuah man engmah a sawi thei lo. Inremna an siam erawh chuan, inremna hun tlin hmaa mi baihvaiin a chhuahsan chuan, a awmna ten a awm tawk chawm man an thing thei a, a awmnate pawhin an inremna an bawhchhiat chuan, mi baihvai chuan a awm tawk a thawhchhuah man a phut thei.

Chang 146 
INTUITHLAR: Chhungkhat kara inzawmna zawng zawng tihchah vek hi ‘Intuithlar’ a ni. Pa leh fa karah te, Nu leh fa karah te, Unau karah te a awm thei a ni.Mi hrang inkarah intuithlar a awm thei lo. pa fa an intuithlar chuan, a fapa chuan a pa ro a luah thei lo va, a pa leiba pawh a chan tur chuan a um thei lo. Chutiang bawkin a pa leibatte pawh a rulhsak a ba tawh bawk hek lo.

Chang 147 
PU BAN MAN: Pusum emaw, pusachawn emaw a tuten an pu hnenah an pek loh chuan, an pu chuan ‘Pu ban man’ a sawi thei a, an pu tak tak anmahni hringtu nu pa chauh lo chuan Pu ban man hi a sawi thei lo. Pu tak tak chu a thih tawh chuan, a nupuiin a pasal hmingin Pusum a tel thei, Nu a thih chaun an ai awhin an fapa ten Pusum an tel thei. Nu leh pa an thih hnuah unaute indang tawh an awm chuan, Pu phir siam theih a ni. Pu ban man erawh chu an sawi thei lo. Pu ban man chu sial a ni.

Chang 148 
THANGAWK LA RU: Ramhnuaia thangawk miin lo la ru sela, a awk a len leh a tet a thuin a man hu tawkin a rul tur a ni. Chumi bakah hrem nan a awk azirin Roreltuin a awm tawk a chawitir thei.
Chang 149 
THIL BO CHHAR: Mi tupawhin midang thil tih bo chhar sela, a thil chhar chu a neitu hnenah a pe tur a ni. A neitu zawnga puanzarna nei lova, ama tana neih tuma a zep a, hriatchhuah a nih leh si chuan a thil chhar chu a neitu hnena a pek let leh bakah a zep avangin Roreltuin a awm tawk a chawitir thei. A thil chhar kha lo tihral tawh a nih pawhin a hu tawk a neitu hnenah a pe tur a ni.

Chang 150 
PAWIIKHAWIH: Mi tupawhin pawi a khawih chuan a pawi khawih dana zirin lei chawitir theih a ni. Zu ruiin pawi khawih sela, a ruih vang ringawt chuan ngaihnathiamna a awm chuang lo, hrem theih a ni. ‘Zu rui’ tih hian, ruih theih thil ang reng reng avanga rui pawh a huam vek a ni.

Chang 151 
MI HEK: Miin mi dang thiltih emaw, thusawi emaw, awm dan emaw, thu dik innghahna nei si lova, thu neitu hnenah emaw, mi dang hnenah emaw, a pawi thei tur zawnga a va thlen hi ‘Mi hek’ a ni. Hetianga mi hekna chu, a dil lo ngei a ni tih finfiah a nih chaun roreltuin a hrem thei.

Chang 152 
MI ANG LO TIHNAWMNAH: Pianphunga rual ban lo, mi anglo tihnawmnah chu a thu azirin chawitira hrem theih a ni.

Chang 153 
KANGMEI: Kangmei tih hi in emaw, ram emaw, thil dang emaw, tihkan hi a ni.

1) In kang leh in hal : In tikangtu chu, a tihkan dan azirin hetiang hian hrem theih a ni.
a) Ama in a niha, tihpalh thil liau liauva tikang a nih pawhin, fimkhur loh manah Roreltuin Salam a chawitir thei. Tih luih a nih erawh chuan, in dang kang kai lo mah se, roreltuin a hrem thei.
b) A in tihkan chu ama in a nih loh chuan, jtih palh pawh ni sela, roreltuin a tuartu tel turin a chawitir thei.
 
c) Tum renga mi in emaw, mahni in emaw, hal a nih chuan a in hlut dan azirin, roreltuin a tuartu tel turin a awm tawk a chawitir thei. Tupawhin mi in hal tum sela, in chu hal ta kher lo mah se, chawitir theih tho a ni.

2) Ram tihkan : Ram tihkan’ tih hian ramhnuai chauh ni lovin, lo leh huan tihkan te pawh a huam a ni. Tupawhin chutianga a tihkan chuan, a kan dan azirin roreltuin a awm tawk a chawitir thei. Hei hian khawtlang lo hal vanga ram kang palh erawh chu a huam lo.


Bung - 10 - Thih thu leh Thihna chungchang

Chang 155 
THIHNA CHI HRANG HRANG:
1) Awmlai (Natna avanga thi)
2) Sarthi (Tawhsual tawka thi)
3) Raicheh (Nau chunga thi)
4) Zachhamlak ( Nat lawk awm lova thi)
A chunga sawi anga thite khawtlangin a buaipui dan Chang 30-na en rawh.
5) Hlamzuih [Nausen thla thum (ni 90) tling lova thi
Hlamzuih khawtlangin an buaipui dan Chang 31-ah en rawh.

Chang 156 
IN SIL: Mi tupawhin ama chhungte leh a laina ni lo, hmun danga thi, a inah la lut sela emaw, dama lo lut kha a inah thi sela, emaw, a thia chhungten in sil nan an pek chu ‘In sil man’ a ni. In sil man hi mitthi ruangin mi In a tihbawlhhlawh tihfaina leh rilrua thinhrikna tirehtua ngaih a ni.

Chang 157 
THLAN, LUNGPHUN LEH LUNGDAWH TIHCHHIAT: Mitthi chhungten thlanah lung phunin emaw, kawtchhuahah lung dawhin emaw hriatrengna an siam thin. Hetiang thilte hi Mizo Danah serh leh roh em em a ni. ‘Lungphun’ tih hian mitthi hriatrengna tura lungphun emaw, lungdawh emaw, thingphun emaw a damlai lungphun emaw a huam a ni. Mi tupawhin a neitu remtihna lova lungphun a tihchhiat emaw, a sawn emaw chuan, roreltuin a awm tawk a chawitir thei. Chu bakah a tihchhiat tak lungphun tlukin a siam tha leh tur a ni. Khawtlang mamawhna avanga tihchhiat a tul pawhin a neitute nena inbiakrem hmasak tur a ni.
Note : Hmanlai chuan, Thlanah lung an phun meuh lova, mi khawsa tei deuh chuan ran talhin, kawtchhuahah emaw, hmun langsar laiah emaw lung an dawh thin. Tun lai chuan kawtchhuahah lungdawh a awm ta meuh lova, Thlana lungphun erawh chu ngaihpawimawh a ni ta zawk. 

Chang 158 
THLA HUAL: Mi tupawhin a hnuaia sawi ang thil hi a chungah a thlen a, chhungte emaw, laichin hnai dangte emawin a puala thiltih an neih hi ‘Thla hual’ a ni. Thla hual theihna chi hrang hrang a awm.
1) Nau a lo pianin chhungkuaa mi thar lo luh lawm nan
2) Pasal sun, pasal in atanga thla tum hnua kaihchhuah thlavenna atan.
3) Chhungkaw zinga mi an thih avanga thlamuanna atan
4) Miin ramsa hlauhawm emaw, thih hlauhawm thil dang vang emawa thlabarna a tawhin, thlavang hauhna atan Puin a tute thlahual nan chawhlui a siam sak thin.

Chang 159 
LUKHAWNG: Lukhawng hi Puin a tute thla a hualsak thin avanga a tuten Pu an pek a ni. Amaherawhchu, thla hual nazawngin lukhawng a nei lo.Mi tupawh, thih hlauhawm khawp dinhmu emaw, thlabarna nasa tak emaw tawkin him takin lo awm leh ta sela, a pu (a nu pa) in emaw, a laichin hnai tak dangin emaw a thla a hualsakna chuan lukhawng a nei thin. Thla hualsaka chu a lo thih chuan, a thla hualsaka fapa hnenah a pa thla a hualna man Lukhawng chu, thlahualtu chuan a thing thei. Mi naran thla inhualna chu  ar-va a lo nih thi avaingin , lukhawng pawh a tam lem lo va, Khuangchawi thlahualna chu ar-va mai a nih loh avangin a Lukhawng pawh a tam. Sailo thlahualna chu Sial a ni a, a Lukhawng pawh Sial a ni Chang 160 THLAICHHIAH Mizo pipute ngaihdan chuan, mi a thihin , a thalrau kalchhuak turin ran thlarau kalpui tur a neih theihna tura a thih ni a ran talh hi ‘Thlaichhiah’ a ni a, mi an inralpalh avanga an tih nia Siala an thisen pawh Thlaichhiah a ni bawk. Thlaichhiahna ran talh sa chu thlan lai hrai nan an hmang thin.

Note : Inthlaichhiah hi thih ni a tih a ni ber thin a, Lal thi erawh chu tlai deuhva tih a ni thin. Khuala mi thlaichhiah pawh thih ni aiin a hnu deuhvah a ni thin. Thlaichhiah nan a nei chuan ran lu kim an talh a; minaran chuan an neih ang ang an talh thin.

Chang 161 
MITTHI CHHIAH: Mizo pipute chuan, mi an thihin thla thum chhung chu, a thlarau in bul velha awmin an ring thin. Chuvang chuan a nupui emaw, a chhungte emawin a ei tur an dah sak thin chu ‘Mitthi chhiah’ a ni. Chu bakah chuan Mim Kut lai
hian Mizo pipute chuan mitthi thlarauvin an thlan an rawn tlawh leh thina an rin avangin an ei tur an dah pawh Mitthi chhiah a ni.
 

Chang 162 
THISEN: Mi a thihin a thlarau kalchhuak tur chuan ran thlarau a  kalpui theihna tura mitthi puala rantalh chu Thisen a ni. Sa emaw tia inralpalh avanga aral palhtuin a ral palh aThisen chuan. thupha chawina leh ngaihdam dilna a huam nghal.


Bung - 11 - Ranvulh chungchang

Chang 163 
RANVULH HUAM CHIN: ‘Ranvulh’ tih chuan a hnuaia sawi mihring ran vulh chi hrang hrang a huam.
a) Ranpui : Bawng, Sial, Sakawr, Lawi.
b) Ran dang : Ui , Vawk, Kel, Beram, Zawhte. Ar, Varak, Vatawk, Parva leh a dangte.

Heng bakah hian ramsa pawh mihring khawi lai chu a huam vek a ni.

Chang 164 
RAN VULHHLAWH: A no emaw, a sa emaw, insem atana midang ran vulhsak hi ‘Ran vulhhlawh’ a ni .Ran vulhhlawh dan chu hetiang hi a ni.
1) A note insem tura vulhhlawh : A no insem tura ran vulhhlawh dan chu a neitu leh a vulhtu inzah sem a ni a, a no chu pakhat chauh a nih chuan, a vulhtu chan a ni. Inkawp kim lo a nih chuan a vulhtuin a chang tam thin. 

2) A sa insem tura vulhhlawh : Miin talh hun bithliah emaw, hu bithliah lovin emaw, a sa insem atan mi dang ran aulh thin. Ran chu talh hunah chuan a sa an insem bakah a vulhtuin a lu a chang thin.

Chang 165 
SECHHUDAWM: Miin vulh atan Sial, a pian hmaa a neitu nen inberema, a no lo piang tur lei nan a man a pek lawk hi ‘Sechhudawm’ a ni. Sechhudawm chu ran neitu leh a dawmtute inbiakremna a ni. Se no chu a pian atanga thla li hnuah a khel an beng thin. ‘Khel beng’ tih awmzia chu ran neituin a neitu tur chu a ran a hmuhtir a, a neitu nihna a hlan a, a neitu tharin a lo pawm hi a ni. Sechhudawm hnuah Sepui chu no a neih hmaa a thih chuan, a dawmna sum chu a dawmtu hnenah pek kir leh tur a ni. Ran chuan no vawo tum a neih thleng pawha, a khel ben hmaa a no chu a riral zel chuan, a dawmna man chu a neitu chuan a dawmtu hnenah ape kir leh tur a ni. Pek kir leh tur aneih loh chuan Sepui chu a neitu leh a dawmtu chuan an intawm tawh tur a ni. Hei hi sial chungchang bikah hman ni mahsela, ran dang chungchangah pawh hman ve theih a ni.

Chang 166 
RAN CHUANG: Khawi khuaah pawh ran chuang a awm chuan, khawtlang roreltute hnenah hriattir thuai tur a ni. Roreltute chuan, a zau thei ang berin khaw thenawmte thlengin , an khua/rama ran chuang awm chu an puangzar tur a ni. Hriattirna chhuah atanga thla khat chhunga lam tu an awm loh chuan, ran chuang chu khawtlang roreltuten khawtlang sum atan an nei thei.

Chang 167 
RANVULH THI: Vantlang tana hnawksak theihna hmunah ranvulh thi sela, a neitu hriattir thuai tur a ni. A neitu chuan a rang thei ang berin a ruang hlawmin a seng fel tur a ni. Hriattir a nih hnuah a neitu chuan, a ran ruang chu a seng fel duh loh chuan, khawtlang roreltuten an ti riral thei. 

Chang 168 
RANVULH INSUAL: Tu chotuah mah ni lovin, ranvulh insualin thi sela, tumah mawhchhiat theih a ni lo, a neituin a ruang a hlawm mai tur a ni.Chotuah vanga insuala thi emaw, silawng emaw a nih hchuan , a chotuah tu chu a ran leh a dinhmun azirin chawitir theih a ni. Ran neituin a ruang emaw ,a silawng emaw a chang thin. 

Chang 169 
RAN TALH PALH: Tupawhin mi dang ran vulh mahni ta emaw tia haiin talh sela, ‘Ran talh palh’ a ni. Tupawhin mi ran a talh palh chuan, a talh palhtu chuan a ruang a hlawm ang a, a aiah ama ran chu a ran talh palh neitu hnenah a pe thung tur a ni. A ran pek chu khuahkhirh a ngaih dawn avangin a khuahkhirhna tur ‘Palhuang’ a siamsak tur a ni. Ran talh palh chu a talh palhtu ran aia a len zawk chuan,an in lenthleihna ang zelin, a ran neitu zangnadawm nan a talh palhtu chuan, a hu tawk a pe tur a ni. A talh palha ai khan a talhtu ran chu lian zawk mah se, a talhtu chuan a inlenhleihna a phut thei chuang lo. Ar leh thla nei dang talh palh chu a tia pui emaw, a hu tawk emaw pek tur a ni.

Chang 170 
RAN KUTPALH: Engti kawng pawha tihpalh thila mi ranvulh tihhlum emaw, hliam emaw hi ‘Ran kut palh’ a ni.
1) Thi khawpa kutpalh : Miin mi ranvulh a tihhlum palh chuan, a tihhlumtu chuan a ruang a hlawm anga, a tihhlum nena inphu tawk ran emaw, tangka emaw ran neitu hnenah a pe ang.

2) Thi lova kutpalh : Miin mi ranvulh a tihhliam palh chuan, ran chu a neituin a chang ang a, a tihliamtu chuan ran hliam enkawlna senso a tum ang.

Chang 171 
RANVULH SATHANGA AWK: 
1) Thang kamna awm reng rama mi thang kamah ranvulh awk palh sela, lei a kuai lo. Amaherawhchu, a ran len dan azirin thang kamtu chuan ran neitu hnenah zangnadawmna an pe thin.

2) Sa thang kamna chu thang kamna awm a nih loh chuan, a ran len dan azirin, thang kamtmu chu chawitir theih a ni. A ruang leh a chaw chu ran neituin a chang ang (Thang tih hian Kar, Fal, Vawmtlak, Hum leh thang dangte a huam). A ruang hlawm tlak loh a nih chuan, a man hu tawk ran neitu hnenah a pe tur a ni. Hremna dang a awm lo.

Chang 172 
RANVULH NGHAISAK: Sil khawp emaw, thihpui khawp emawa mi ranvulh chunga kutthlak chu ‘Ranvulh nghaisak’ a ni. A hnuaia sawi ang hian ran nghaisakin man a nei :
1) Ranpui nghaisak : Ranpui nghaisatu chu, a ran leh a nghaisak dan azirin lei chawitir theih a ni. Lei chawi chu ran neitu chan tur a ni. Vawk hi Ranpui ni lo mah sela, a man a tam avangin, a nghaisatu chu ranpui nghaisa anga hrem theih a ni.

2) Ran dang nghaisak : Ran dang nghaisatu chu ran leh a nghaisak dan azirin, lei chawitir chu ran lah anghaisak dan azirin , lei chawitir theih a ni. Lei chawi chu ran neitu chan tur a ni.

3) Ran ruang chungchang : Ranpui emaw, ran dang emaw nghaisak chu a thih chuan, a ruang hlawm tlak chu a neituin a hlawm ang. Hlawm tlak loh khawp a nih emaw , a ran chu a sawi loh chi emaw a nih chuan, a nghaisatu chuan a ruang chu a senghawi ang. A nghaisatu chuan a ran hu tawk a chawi ang. Lei chawi chu ran neitu chan tur a ni.

Chang 173 
RAN PHIL: Tupawhin mi ranvulh, a neitu hriat loh va, a ruka a talh hi ‘ Ran phil’ a ni.Ran philtu chuan a neitu hnenah a man hu tawk a rul tur a ni. Chu bakah Roreltuin a phu tawkin a hrem thei. Ar leh thla nei dang phil pawh a hu tawk chawitir theih a ni.Lei chawi chu ran neitu tel tur a ni.

Chang 174 
RAN PAWI KHAWIH: Ran chu a neituin tha takin a khuahkhirh tur a ni. Ranin pawi akhawih reng reng chu a neityu mawhphiurhna vek a ni. Ranin pawi a khawih theih dan chu a hnuaia sawi ang hi a ni.
1) Ranin mi lo emaw, mi huan emaw a thlai leh thil dang emaw a tihchhiat chuan, ran neityu leh khawtlang roreltute hrilh vat tur a ni. Khawtlang roreltute chuan, ran neitu chu a ran khuahkhirhtir tur a ni a, a khuahkhirh that tawk loh chuan, khawtlang roreltute chuan ran neitu chu a ran tiral turin an hrilh tur a ni. Hrilh atanga kar khat chhunga ran chu a tihral loh chuan, khawtlang roreltute chuan a ran chu an hralhsak nghal thei. Hralh a nih chuan, ran man chu a tel tur a ni. Khuahkhirh that tawk loh avanga ranin kut a lo tuar chuan, thubuaia lak theih a ni lo.

2) Mihring chunga ran pawi khawih : Ranin thihna thlen khawpa mihring chunga pawi a khawih chuan, zangnadawm nan ran neitu chu chawitir theih a ni.  Ranin thihna em thlen lova a tihnat chuan, ran neitu chu a ranin a tihnat enkawl nan a nat dan azirin chawitir theih a ni. Hetiang mihring thihna thlentu ran chu kar khat chhhunga tihral tur a ni a, Ran neitu chu a ran tiral tura hrilh nghal tur a ni. Hrilh hnu pawh a a tihral loh chuan, Khawtlang roreltuten an tihralsak thei.

Chang 175 
UI:
1) Ui seh : Uiin mi a seh chuan, ui â seh enkawla enkawl a ngaih avangin, ui neituin dam lo enkawlna senso a tum tur a ni. Ui chu a seh atanga ni Sawm (10) chhung a ât leh ât loh fiah nan khuahkhirh zui tur a ni a;khuhkhirh a nih loh chuan, tupawhin lo tihlum mah se, thubuaia lak theih a ni lo. Ui chu a ât chuan tihhlum nghal tur. 

Zawhte seh pawh ui â seh ang bawk a ngaih a ni.

2) Ui â seh : Ui â-in mi a seh chuan, a dam lo enkawlna senso zawng zawng ui neituin a tum tur a ni. Thihna hial a thlen phei chuan, dam lo enkawlna senso bakah chang 124 anga rel theih a ni.

3) Ui seh dangte : uiin ui dang emaw, ran dang emaw a seh chuan, ui â seh anga sawngbawl phawt tur a ni. A sehtu ui chu a ât leh ât loh finfiah a nih hma chuan, a sehtu leha seha pawh chu khuahkhirh a, a hliam chu enkawl tur a ni. Enkawlna senso chua a sehtu ui neitu chuan a tum ang . A sehtu chu a ât chuan, a sehtu leh a seha chu tihhlum ve ve nghal tur a ni. A enkawlna senso bakah Tlai chawitir theih a ni. A sehtu chu fihfiah hnua a ât loh chuan a hliam senso bak thil dang sawi a ngai lo.

4) Uisathiam : Ram chhhuahnaah uisathiam tihhlum palhin lei a kuai lo va, uisathiam avanga miin sa an kah chuan, a awm tawk chanvo siamsak tur a ni. Uisathiam chu pakhat aia tam hruai a nih pawhin, chanvo pakhat aia tam a chang thei chuang lo


Bung – 12 - Mizo Ro inluah chhawn dan

Chang 176    
RO: Ro chu in leh lo te, sum lah pai te hi a ni.

Chang 177 
RO NEIH DAN: Ro inluahchhawn chungchangah ‘Ro’ tih hi a hnuaia sawi ang hian kawng thumin a then theih :
1) Thlahtute atanga neih ro : hei hi chhungkaw Pa berin a pi leh pute emaw , a nu leh a pa emaw atanga ro a luah hi a ni.

2) Thawhchhuah atanga neih : Ro neituin a pi leh pu emaw, a nu leh pa te emaw atanga Ro a luah ni lo, ama kut khawih emaw, a nupui fanaute nena an thawhchhuah liau liau emaw atanga an eih Ro te hi a ni.

3) Chhungkaw ro awm thei dang : Ro neitu nupuiin emaw, a tu leh fate leh amote emaw, pa ina awmkhawm chhunga anmahni hminga ramm leh thil dang chi hrang hrang an neihte pawh ro a ni vek a. Amaherawhchu, chang 50 leh 51-a a sawi hi chu hmeichhe ro bik a ni.

Chang 178 
RO NEITU: Mizo hi pate lam atanga thlah kal zel leh ro inluah chhawng zel kan ni a. Chuvangin chhungkaw pa ber chu ro neitu a ni. Chang 177 (3)-a ro pawh hi chang 50 leh chang 51-a a sawi. hmeichhe bungrua leh thuam tih loh chu, pa ina awmkhawm chhung chuan pa ro vek a ni. Chhungkaw pa ber ro neitu tih hian, hmeichhia pawh chhungkaw pa ber dinhmunah a din chuan a huam a ni. 

Chang 179 
RO NEITU THU NEIHNA: Ro neitu chuan a ro chungchangah a hnuaia sawi ang hian thuneihna a nei :
1) Ro neituin a dam laiin, tawngkain a ro a sem thei.
2) Ro neituin a dam laiin thurochhiah a siam thei.
3) Ro neituin, a ro thenkhat chu pian leh murnaa ro luahtu tura a ngaih ni lo, midang hnenah emaw, pawl hnenah emaw pawh a pe thei.Mahsela, hetianga ro changtu hi ro luahtu ani chuang lo. Ro thenkhat a chang ve mai chauh a ni.

Chang 180 
RO LUAH THEIH INDAWT DAN:
1) Mizote hi chang 178-a sawi angin Pate lam atanga chithlah kal zel leh ro inluah chhawng zel an nih avangin ro neitu chu pa a ni. Pa a thih chuan a upui chu chang 181 (1)-a sawi angin, ro neitu, pa dinhmun luahtu a ni. Ro neitu a thiha ro luah theite indawt dan chu hetiang hi a ni.Fate leh mahni bulbal dik tak, thisen zawmpuite chauh ro luahtu tak tak an ni thei. Mani bulbal tak tak te chu : fa te, pa te, pianpui nau te, pa unau te, p (pate pa) te, tupa (fapa fate) te, fanu leh tunu (fapa fanu) te leh an thlahte an ni.

2) a) Ro neitu ro luah tur hian, nu leh pa awmpuitu fapte an lal ber a, chumi zingah awh chuan fatlum, chhungpui fa(nupui dik tak fa) hi nu leh pa chawmhlum tura ngaih a nih avangin a lal ber a ni. Fatlum pawh ni se indang tawh, nu leh pa awmpui lo a nih chuan, a fapa dangte chuan a naupan dan indawtin chumi dinhmun chu an rawn luah ang a.Fapate zingah chutianga nu leh pa awmpuia chawm hlum thei an awm loh chuan, awmpuitu leh chawmtu chu fanu pawh nise roluahtu a ni thei. Fapa mal chu hnathawhna leilet emaw, huan emaw, hna dang avangin emaw in hrangah lo awm mah sela, ro khawm thei lo tur anga indanga ngaih tur a ni lo. Nu hrang laka fate pawh pa hnena an awm chuan, roluahtu dik tak an ni a, Nu hnena awm nghet erawh chuan, fapa, pa hnena khawsa an awm chhung chuan pa rovah chanvo a nei lo.
 
b) Fapa, pa ro luahtu tur chu a ro luah hmain thi sela, a thia fate chuan a chunga ro luah dan sawi angin ro chu a luah ang;
c) A dawt lehah chuan, ro neitu chuan fapa dang a neih lohva, fanu a neih chuan fanu chuan a luah ang. d) A dawt lehah chuan , an la dam a nih chuan, ro netu nu leh pa te.
e) A dawt lehah chuan ro neitu unau mipa leh an fate;
f) A dawt lehah chuan ro neitu farnute leh an fate;
g) Ro neitu chuan unaute a neih loh chuan, pu (pate pa) lama thisen inawm leh remchang hnai ber apiang :
h) A chunga sawi anga mipa lama ro luahtu tur an awm loh chuan hmeichhe lama laichin hnai ber.

Chang 181 
RO LUAH DAN:
1) Ro neitu, fanu fapa nei a thih chuan, a fate chu an nu hovin an khawsa ang a, an nu chu chang 178 leh chang 180-a sawi angin ro neitu pa dinhmun luahin, fate man teltu leh pusum eitu a ni.Ro luah chungchangah pawh tuma tibuai theih a ni lo.Hetianga tu leh fate enkawl thei nu chu, nu dik leh nu rinawm, nu jzahawm leh chhuan tlak, nu thianghlim a ni. Chutiang a nih zawh loh erawh chuan, chanvo engmah a nei thei lo. Pa remtihnaa lo indang tawh fapa tan emaw, chanvo siamsak leh tul bikna vang emawa In Lo Ram dinhmun dihdanglam tur thuah pawh, nu remtihna tel lo chuan tih theih a ni lo. Amaherawhchu, nu chuan pa dam laia pa duh dan tlangpui chu a zawm ngei tur a ni.

2) Ro neitu chu a thih chuan, ro luahtu dinhmun pawimawh indawt dan chu hetiang hi a ni :
Insem tur chi-ah chuan, fapa tlum ber chu a farnuite leh naui chhawmdawl ngaite chhawmdawltu tura ngaih a nih avangin a unaute chan leh hnih a chang ang. Amaherawhchu, insem theih loh a chanpual chu, a unaute chan leh hnih hu a nih chuan, insem theih chi-ah chanpual a nei lo vang. Hetian thuah hian fanu, inhrang chang lova la awm, nu leh pa in chhunga thawk chhuaktu chuan chanvo a nei ngei tur a ni.

3) Ro neitu chuan fap nei lovin, fanu chauh neiiin a nupui fanau thihsan sela, a fate chu a nu hova an khawsak laiiin an nu chu thi ve leh ta sea, nu leh pa ina la awm fanute chuan ro chu an luah ang a, Ro insem dan chu fapate ro insem dan ang bawk a ni ang.

4) Ro neitu chu nupui fanau nei lovin thi sela, an nu leh pa an dam chuan a ro chu an luah ang. An dam tawh loh chuan, chang 180-a ro luahtu lal dan indawta a hnai berin a luah ang.

5) Ro neitu chuan, fa nei lova nupui a thihsan chuan, chang 184 (4)-a a sawi anga rel tur a ni.

6) Ro neitu chuan, a nupui ni lo mi dang lakah fa nei sela, a ahnena a awmpui chuan, a nupui laka a fate chan ang bawk chanvo a nei ve ang. Amaherawhchu, chutiang chu kum thuah naupang ber ni mah sela, fatlum chanvo a chang thei chuang lo.

7) Pain a nupui a sun hnuin nupui dang nei leh sela, a nupui te lakah chuan fa nei ve vein amah chu thi ta sela, a nupui hmasa bungrua, chang 50-a a sawi ang chi bungrua a neih reng reng chu a nupui hmasaa laka ama fa bikten an chang ang. Chutiang bawkin a nupui hnuhnung bungrua pawh ama fa bik ten an chang ang.

8) Mizo Ro inluahchhawn danah hian, tulna bik tak a awm loh chuan, roluahna lehkha lak emaw, pek emaw a awm ngai lo.

9) Mizo Ro inluahchhawn danah hian, tul bikna a awm chua, Roreltu hnen atangin Roluahna lehkha lak tur a ni.

Chang 182 
THUROCHHHIAH: Thurochhiah chu, Ro neituin a ro luahtu turte hnena a ro an luah dan tur a siam leh mi dang hnena a ro sem dawngtu tur leh an chanvo tur a siam hi a ni. Chu chu ro neituin tawngkain emaw, ziakin emaw a siam thei. Thurochhiah siam dan chu a hnuaia sawi ang hi a ni. 

1) Tawngkaa thurochhiah sem dan : ro neituin a rilru hrhfim laiin tawngkain Thurochhiah a siam thei.Chutiang thulhah chuan thuhretu pahnih aia tlem lo hriatpuiin a ro a semna thurochhiah chu a siam ang. Vanduaina tawh phut vangte leh dam lohna avanga turochhiah siam hmanhmawh bikna thilah chuan, thuhretu pahnih nei kher lo pawh ni se, a thurochhiah chu pawm theih a ni.

2) Thurochhiah ziaka siam dan : Ro neitu, puitling chin chuan mihring rilru pangngai put lai leh a rilru hahfim laiin, chang 180 (1)-a a sawi, a mi duah apiang roluahtu atan thurochhiah a siam thei.

3) Thurochhiah ziak dan : Thurochhiah ziaka siamtu chuan a hnuaia mi ang hian a siam tur a ni.

a) Ro neituin chang 180-a mi anga a ro luahtu tur hming leh awmna khua te,amah nena an inlaichinna leh ro a luah tur chu chiang takin a ziak tur a ni.

b) Ro neituin , ro luahtu atan ni lovin, chang 179 (3) anga a ro thenkhat chauh pek atan a thurochhiah ziaka a siam pawhin, thurochhiah a siamsaka hming leh awmna khua te, a ro pekte chu chiang takin a tilang tur a ni. Chutianga a ro sem dawngtu chu chang 179 (3) a sawi angin, ro luahtu nih a tling lo.

c) Ro neitu chuan, thurochhiah chu ziakin a siam ngei a ni tih fiah nan, a hming a ziak ngei ang a, a ziak ni leh thla leh kum pawh a ziak tel thlap tur a ni. Ziak thiam lo a nih chuan, a kutzungpui thla a nem kai ngei tur a ni.

d) Ro neituin, ziaka thurochhiah a siam chuan, ama duh dan ngeia a ziak a ni tih hriatpui nan thuhretu pahnih aia tlem lo , mi ang pangngai pyuitling chinin , ro neitu hming ziak zawnah a hmuh lai leh hriatpyui ngeiin an hming leh an awmna hmun, ni leh thla leh kum chiang takin thurochhiahah chuan an ziak ve tur a ni. Amaherawhchu, Ro neituin ziaka thurochhiah a siamin, ama ziak ngei a ni tih rinhlelhna a awm loh chuan thuhretu awm lo mah se pawm theih a ni.

e) Ro neituin, a ro thuhmun atan thuochhhiah vawikhat aia tam, tawngka emaw, ziak emaw a siam chuan, a hnuhnung zawk apiang pawm tur a ni.

Chang 183 
THUROCHHHIAH DIK LO SIAM:
1) Tupawh vauna emaw, bumna emaw, dawt emaw hmanga, ro neitu, ama duh dan hmang thei lova thurochhiah siamtirtu chu hrem theih a ni.
2) Ro neitu hminga dawt thua thurochhiah lo siamtu chu, a chunga hremna siam ang hian hrem theih a ni.

Chang 184 
PASAL RO CHUNGCHANGA NUPUI DINHMUN:
1) Pasal ro luah thei tu emaw, chanvo nei thei tur emaw chuan, a nupui a nihna a chiang tur a ni.Chang 36-a sawi anga inneihna chiang tawk a awm loh chuan, Nupuiah chhiar theih a ni lo.

2) Pasal sun chu, Chang 102-a sawi anga nu thianghlim a nih chuan, Pa chan changin a fate enkawltu a ni.

3) Chang 177(1)-a sawi thlahtute atanga ro luahte chu mipa lam, a ro luahtu an awm chhung chuan, a nupuiin a rochung thei lo. Nimahsela, a nupui dam chhung chuan a remtihna lo chuan ro chu laksak theih a ni lo.

4) Pasal sunin, a pasal rovah ro neitu a nih theih dan emaw, chanvo neitu a nih theih dan emaw chuan, chang 180(1) leh 181 (5)-a sawi a kalh tur a ni lo.

5) Ro neitu chu, a nupui hmasa lakah fa neiin, a nupui hnuhnung zawk a pawmlai lakah fa nei lovin thi sela, a nupui hnuhnung zawk chu nu thianghlim a nih loh chuan, chanvo engmah a nei tur a ni lo.Nu thianghlim a nih chuan, chang 181-a sawi angin Pa chan a chang ang a. An awm ho theih loh chuan ro an insem ang. Nu chuan fatlum chanvo ang ni lo, fapa dang chanvo ang a chang thei. A chanvo chungah chuan, a ta liau liau a nih tawh avangin, thuneitu a ni tawh a, ama ro luahtu tur pawh a duh angin a siam thei.

6) Pasal sun hmeichhia chu, pasal nen la indang lo a nih chuan, roluah chungchangah chanvo a nei lo. Fapa a neih erawh chuan a pasala pa chuan a tupa chu chanvo a siamsak thei.

7) Pasal sun hmeichhia chu a pasal nen indang tawh a nih a, Nu thianghlim a nih bawk chuan, chang 180-a sawi ang a, pa chan chang a nih tawh avangin a fate emaw, midang reng reng in emaw an hnawtchhuak thei lo. A fate nen awmho thei lo an nih erawh chuan, nu leh pa dinhmuna ding a nih tawh avangin fate chu an indang zawk tur a ni. Fatlum ber chu ro luahtu tura ngaih a nih avangin nu hnena awm tur a ni a, a awm peih loh erawh chuan, a unaute zinga nu chawm peih apiangin fatlum chanvo changin a ro a luah ang.

Chang 185 
FAPA INDANG:
1) Fapa, nupui ei emaw, nei lo eaw, In hranga thuk hrang chhuanga khawsa chu Indang a ni.

2) Pain fate chu a duh hunah a indan tir thei.

3) Pain a fate indantir kher lo mah se,eizawnna avangin emaw, tul dang avangin emaw, hmun dangah fanaute nen kum nga(5) an lo khawsak hman tawh chuan, mahni puala in leh lo emaw, in hmun emaw nei lo mah sela, indanga ngaih a ni. Fapa, ro luahtu tur chu a pa nen intuithlar vang ni lo va, chhungkaw rokhawlhna leh tul dang avanga chhungkaw remtih tlana amahin emaw, upui fanau nen emaw in hranga khawsa chu eng chen pawh lo khawsa hrang tawh ma se, ro luah chungchang thuah chuan indanga ngaih a ni lo. Fapa mal chu, a pa nena intuithlar vang chauh lo chuan amalin emaw, chhungkuain emaw, eng chena rei pawh hmun dangah awm mah se, ro luah chungchangah chuan engti kawng mahin indanga ngaih a ni chuang lo.

4) Fapa indang tawhte chuan, chang 180 92)(a)- a mi ang chauh lo chuan pa rovah chanvo an nei tawh lo. Amaherawhchu, pa ber dam lai atanga unauzaho, in hrang chang tawh pawh, eizawnna kawnga lo inti hrang lova, hmun khata an la tih tlan chuan, rokhawm chungchangah indanga ngaih an la ni lo.

Chang 186 
MAHNI FATE RO LUAH: Chang 181 (4)-a sawi angin, nupui fanau thihsan nei lovin ro neitu thi sela, a pain a ro a luah ang. Pa a thih tah chuan nuin a luah ang.

Chang 187 
PAMI RO LUAH: Ro neitu chu nupui fanau leh nu leh pa leh unaute nei tawh lovin thi sela, a unaupa fate zinga mi, chang 180-a sawi, ro luah thei indawt hnai berin ro chu a luah ang.

Chang 188 
TUPA RO LUAH: Tupa indang tawh chu, nupui fanau leh tu leh fate leh , hringtu nu leh pa pianpui unaute nei lova a thih chuan, a pu/pi in a ro luah ang. 

Chang 189 
PI RO LUAH: Pi ro luah tur lo awm ta sela, a luah thei tur hnai zawk an awm loh chuan chang 181 (4)-na ang in a kal ang.

Chang 190 
RO KHAWM TURA SIAMCHAWP: Hemi bunga sawi Mizo Ro inluah chhawn dan pangngai baka tulna a lo awm chuan a hnuaia sawi ang hian ro khawmtu siamchawp theih a ni.

1) Ro luah thei tur nena intuithlar vanga ro khawmtu siam : Ro neitu a ro luah theitu tur chang 180-a sawi te nen lo intuithlar ta sela, a duh apiang a ro khawm turin a siam chawp theri. Chutianga tih a nih chuan, an intuithlarna leh ro khawmtu thar a siam dan chu thuhretu pahnih tal awmin ziaka dah tur a ni.

2) Chawmhlumtu tura ro khawmtu siam : Ro neitu laichin bulbal, chawmtu leh ngaihsaktu nei lo chuan , a ro khawmtu atan amah chawm hlumtu tur mi tupawh a siam thei. Chumi chuan a ro pawh a khawm thei. Hetian ro khawmtu tur siam chu thuhretu pahinih tal awmin ziaka dah tur a ni.
 

3) Zawnchawp ro khawmtu siam : Ro neituin ro luahtu tur laichin bulbal hnai nei lo sela, a ro khawmtu atana tha a tih apiang a zawng chawp thei. Hetiang tih a nih chuan, thuhretu pahnih tal awmin ziaka dah tur a ni.
 

Chang 191 
RO LUAHTU MAWHPHURHNA LEH TIH TURTE:

1) Ro luahtu chuan a ro luahsak chungah chuan a tih tur pual a tihsak ngei tur chu hengte hi a ni.
a)     A thihin a ruang a hlawm ang a, a vui bawk ang. Mithhi chungchangah tihtur awm apiang a ti ang.
b)     Ro luahtu chuan, a ro luahsak khan leiba neih chuan a mawhphurhna a ni.

2) Chang 181-a sawi ro lauhtu, a tu a pawhin luah sela, a ro luah turah leiba rulh tur a tel vang maiin ro luahtu nihna a pha thei lo.

Chang 192 
MI CHUANG RO KHAWM: Mi tupawh awmna nei lova vak mai mai chu, mi inah a thih chuan, a thihna in neitute chuan, dan pangngaia an vui chuan, a neih apiang a khawm tur a ni. Mi inah thi lova, khawlaiah a thih chuan, khawtlangin an phum ang a , a neih apiang chu khawtlang ta a ni. 

Chang 193 
INRALNA: Chhiat tawh nikhuaa inralna hi ruang chhhuahna hmuna pek a nih thin avangin a dawngtu tur pawh a hnuaia mi ang hi a ni :
1) La indang lo inpuia khawsate dinhmun :
 
a) Ralna thilpek : Chhungkaw pa ber a la dam chuan rlana thilpek chu pa ber kuta lut tur a ni. Pa ber a dam tawh loh chuan, pa chan changtu nu ber kutah a lut tur a
ni. Nu leh pa an awm tawh loh chuan an aia chhungkaw hotu ber kuta lut vek tur a ni.
b) Ralna thil bik : Khawi atang pawhin raln thil bik lo kal a awm chuan a petuten tu pawh pek bik nei mah sela, chhungkaw botu ber kuah a lut hmasa phawt tur a ni. Amaherawhchu, hmanral lehna lamah chuan chutiang thil bikin a tum tak ang zela hman tur a ni.a, chhungkaw hotu leh an pek bik remtih tlanna a nih chauh loh chuan,
kawng danga hman tur a ni lo.
 
2) Indang tawhte dinhmun : Indang tawh chhungkuaah tupawhin chhiat tawk se, tupawhin ralin tupawhin dawng se. Thihna Ina ral a nih chuan, chu chhungkuah chuan pek luh vek tur a ni.
3) Hmun dang thi : Mahni khuaah ni lo, khaw dangah miin vanduaina a tawhin an khaw lama hawnpuithih lohva laina hnai an bel a nih chuan, ralna reng reng chu a thite hhungkua leh ruang thlenna chhungkua ten an insiamrem tur a ni.


Man hlanna lehkha ( Chang 36 (2) ) Form 1

He Man Hlanna Lehkha hian mipa nupui neitu hian a hnuaia ziak ang hian a nupui man a hlan tih a entir :
1. Innei te hming :
(1) Mipa hming : _______________________
Kum zat : _______________________
Pa hming : _______________________
Khua/Veng : _______________________
(2) Hmeichhe hming : _____________________
Kum zat : _______________________
Pa hming : _______________________
Khua/Veng : _______________________
2. Man zawng zawng zat : _______________________
3. Man pek zat : _______________________
4. Man bat zat : _______________________
5. Thutphah ( A awm chuan) : _______________________
6. Man hlantute - 1)Signature : _______________________
Hming : _______________________
2)Signature : _______________________
Hming : _______________________
7. Man dawngtu : _______________________
8. Man hlanna hmun : _______________________
9. Man hlan hun leh ni : _______________________
10. Inneihni : _______________________
11. Hriatpuitute - 1)Signature : _______________________
Hming : _______________________
2)Signature : _______________________
Hming : _______________________



Fa-a siamna lehkha ( Chang - 98 )

He Fa-a siamna Lehkha hian a hnuaia sawi ang hian Fa-a siam a entir.
1. Fa-a siam hming ___________________ Signature ___________________
( or kutzungpui nem )
Kum zat _______________ Pa hming __________________
Nu hming _________________
2. Fa-a siamtu hming__________________ Signature ____________________
Kum zat _______________ Pa hming __________________
Khua/Veng ________________________________________
3. Fa-a siam Nu emaw Pa emaw an awm tawh loh chuan :
A laichin bul hnai la awm :
Hming __________________ Signature ___________________
Kum zat ________________ Pa _________________________
Khua/Veng ________________________________________
4. Fa-a siam ni _______________________________________
5. Hriatpuitute :
(1) Signature _____________________
Hming _______________________
(2) Signature _____________________
Hming _______________________
6. VCP Hming _________________________ Address _____________________
Signature ___________________________ Date ________________________



Glossary

B
Ban Man : Inlaichinna tihtawp vanga chawi. Pu leh tu inkar thu. Tuin a pu a ban chuan pu atana a ban man a puin a thing thei. Thil dangah ban man a awm thei lo.
Buh - Bal : Buh-bal chuan Nupaa thawh chhuah dun engkim a huam.

C
Chhuatkil kai man : Mahni laichin bulhnai ni lo, mi dang In atanga pasal neiiin a man tel tura In neitu hnena a pek, inthen pawha kir ve lo tur.
Chi chhiah : Lal ram chhunga chikhura mi ten khang man, Lal hnena pek.

E
Enkawltu : Naupang kaihruai tur mawhphurtu, Pa thihsan fate chuga mawh latu.
Ensan : Khawtlangin chhiatni thatnia a buaipui duh loh.

F
Fanghmano Ei : Inneihna chungchanga mipa lamin hmeichhe lam hnena sum an pek thin leh loh tur chi.
Falak : Fa, Pa bik hriat loh.
Fatlum : Fate zinga a naupang ber.

H
Hliampui : Na taka hliam
Hmeithai : Hmeichhia, pasal sun vang emaw, an inthen vang emaw, thil dang vang emawa fa puitling emaw, puitling dang emaw pawh te lova In hranga khawsa. Hmeichhia pasal nei lo pawh mahnia khawsa chu Hmeithai a ni bawk.
Hnam ro : Pipute atanga thil neih chhawm zel, hnam tana thil hlu leh pawimawh.
Hnatlang : Khawtlang tana tihluihnaa, hlawh nei lova thawhho.
I
Inkaichhuak : A tihihsantu laka , a Nupui inthenna leh inthen thianghlimna.
In leh Lo : Chhungkuaa thil neih zawng zawng
Inru : Chhungte lamin sawiremna awm hmasa lova, innei tura anmahni inberema, mipain hmeichhia a lak hi.
Insilna : Mi hrang ina thih avanga in eitu hnena sum pek.
Intuithlar : Pa leh fa emaw, Nu leh fa nihna emaw, U leh nau nihna emaw thinurna avanga tichat.
K
Khawthar kai : Awm nghehna tura khua din, roreltute phalnaa mi engemaw zat hmun khata awm thar.
Khawtlang Roreltute : Khawtlang roreltu tih chu Lal leh Upate an ni thin a, Lal rorelna tihtawp a nih hnuah chuan Village Council/Court Member te.
Khumpui : Chhungkuaa hotu ber Nu leh pa mutna.
Khumpui kai : Chhungkuaa hotu ber mutna khuma hmeichhia mutpui beiseia khuma lan leh lawn tum. Khum atanga ban phaka inchhunga man.
Kutthlak : Kut lawng emaw, hmanrua emaw hmanga mi dang vel, sawisa.
L
Laizawn : Hmeichhe pianpui hmeichhiate.
Lawi : Mo, a pasal Ina awm tura lut.
Lawi : Fanu pasal neih nia vantlang ei tura ran talh
Lungdawh : Mitthi hriatrengna tura kawtchhuahah emaw, hmun dang remchangah emaw lung emaw, thil dang emaw remkhawm leh hriatrengna lungphun.
Luhkhung : Insawiremna awm hmasalova nupui atana neih tuma hmeichhe ina mipa lut
Lukhawng : Mi, thih hlauhawm khawp dinhmun emaw, thlabarna nasa tak emaw atanga him taka lo awm leh, a pu (a nu pa)-in emaw, laichin hnai tak dangin emaw, a thla a hualsak avanga a thla hualsaktu chanvo.
M
Ma/Mak : Duh loh, hnawl, pasalin a nupui duh lova an in lama a hawntir.
Makpa : Fanute/farnute pasal
Mutpui : Mipat hmeichhiatna hmanpui, inpawlna neihpui, ngai.
N
Naupuakpuan : Mantang chi khat, pasal nei u hmeichhiate ei thin.
Ni-Ar : man tang chi khat, pasal nei ni te ei thin.
Nuhrawn : Nu, a mah hringtu ni lo, a pa nupui.
Nu Thianghlim : Pasal sun, mi dang laka chetsualna nei lo, kaihchhuah loh.
Nuta : Hmeichhiate pianpui mipa.
P
Palai : Miin ama aiawh a mi dang be tura a tirh.
Palai Sa : Mo lawina ranpui talh tuma palai an pek thin sa.
Palal : Man tang chi khat, pa atana siam chawpte ei thin.
Palhuang : Ran khungna thinga hung.
Pami : Pate unau mipa
Pian leh Murna : Pianchhuahna bul.
Pianphunga Rual ban lo: Taksa peng dik loh vang emawa mi ang pha lo.
Phurhhlan : thil phurhna em leh hnam
Puandum/Pawndum : Inneihnaa chhawm tur puan, a dum leh a sena kutphah tiat vela tial kara sin te tea a eng, a pawl, a hring etc.a tial;
Zawlkenpuan.
Pu Phir : Inneihna pusum ei tur pakhat aia tam siam.
Pum : Thir chherna in.
Pusachawn : Pu nih avanga tute lamin vawk an talha a bawp pakhat Pu an pek.
Pusum : Man tang chi khat, pasal neitu Pu (a nu pa) emaw , a u nuta emaw ten an ei thin.
R
Ramri Lungphun : Ram lehhnam inrinaa chhinchhiahna atana siamk, lungphun emaw, thingphun emaw.
Ram theh : Khawtlang roreltuten lo neih tur ram an ruat.
Rem-Ar-Talh : Innei tur man pek hmaa inremna ar talh.
Ro luahtu : Thlahtu bul atanga ro neitu, thlah ziding dik tak ‘Pa’ ro changtu.
Roreltu : Khawtlang roreltu, khaw hotu, thubuai hlabuai chingfel tura ruat, dan kengkawhtu.
S
Sa : Chhungkaw mal biak thin. Pathian, sakaw thil hlan dawngtu, Sakhaw thila chanvo neitu.
Sakhua : Mizo pipute biak sa leh khuaa kaihkawp hming, ‘Sa’ chu chhungkaw mal biak a ni a, ‘Khua’ chu khawtlang biak a ni.
Salam : Lei chawina zinga tel ve, roreltute chanpual.
Saphun : Mi sa leh hnam tawmpui, hnam dang sa biak leh hnama kai.
Sawn : Nupui/Pasal ni lo laka fa.
Sawnpai : Pasal ni lo laka nau pai.
Sawnthlak : Nupui ni lo hmeichhe dang nau paitir.
Sial : Inneihnaa piputen man bithliah nana an lo hman thin a ni.
Sukchin : Pipute huna lei chawina hniam ber hming.
Sum leh Pai : Tangka te, bungrua leh thil neih dangte.
T
Thembu : Puantahna hmanraw chikim.
Thian : Thihna avanga inthian thianghlim
Thingphun : Mitthi hriatrengna thing nung thei phun.
Thinhrik : Timna nei, lungten, duhlohna, iaina,
Thirdeng : Thirchher thiam, vantlang tana hlawh neia thirchher thin.
Thisen Pal : nau nei tawh emaw, chhiat tawh emaw.
Thlahual : Vanduaina tawk, thi lova damchhuakte chunga thlavang hauh nana pute lamin an tute tana ran an talh thin.
Thlai chhiah : Ran thlarauvin mitthi thlarau a kalpui theihna tura ran talh.
Thumuhnu chawhchhuah: Thu ngaihthah tawh hnu, a pawi tur zawnga sawi thar.
T
Tambar :Tam laia ei tur, tam laia ei ral.
Tawmkailo : Upat vang emaw, pianphung lam vang emawa rualban lo, chawmhlawm ngai, kep ngai.
U
Uisathiam : Sa hnu chhui thiam Ui fing
Upa : Lal rorelpui.
V
Val Upa : Tlangval kaihruaitu, tlangval hovin hotua an neih, ro nei thiam, mi tlawmngai.
Vantlang : Mipui
Vantlang Inkhawm : Khawtlang thatna tura Roreltuten In tin aiawh mipui inkhawm an siam.
Z
Zawlkenpuan : Inneihnaa mo chhawm puan a dum leh a sena tial.
Zualko : Khaw chhungah emaw, hmun dangah emaw, khaw thenawmah emaw, chhiatna lam thu pawimawh sawi tura mi tirh.